Աուտիզմ. զգույշ ախտորոշում մասնագիտական կենտրոնում
Խոսքի հապաղում, չկենտրոնացած ուշադրություն, շրջապատի մարդկանց հանդեպ անտարբերություն ու շփվելու ցանկության բացակայություն….Արդյո՞ք սրանք նշաններ են, որոնք կարող են վկայել, թե երեխան աուտիզմ ունի: Մասնագետների կարծիքները ինչպես աուտիզմի ախտորոշման, այնպես էլ բուժման մեթոդների վերաբերյալ հակասական են: «Առողջապահական համակարգ»-ը զրուցել է «Բանալի» ընտանիքի կենտրոնի համահիմնադիր, հոգեբան, հոգեթերապևտ Նարինե Իսրայելյանի հետ:
-Տիկին Իսրայելյան աուտիկ դրսեւորումների մասին բժիշկները խոսում էին դեռեւս 18-րդ դարում: Հիվանդության ուսումնասիրությունը տարբեր մասնագետների մշտական ուսումնասիրության առարկա է, բայց այն կարծես թե լիովին չի բացահայտվել: Որո՞նք են պատճառները, ի՞նչ է, ի վերջո, աուտիզմը:
- Աշխարհում աուտիստիկ դրսեւորումներ ունեցող երեխաների թիվը ավելանում է: Բայց դրան զուգահեռ բժիշկները շատ ավելի զգուշորեն են դնում աուտիզմ ախտորոշումը, ինչը իմ կարծիքով, շատ ճիշտ է: Աուտիզմ ախտորոշման համար լրացուցիչ հետազոտություններ են անհրաժեշտ: Դա չափազանց նուրբ խնդիր է, և միայն մի քանի չափորոշիչներ հաշվի առնելով ախտորոշել աուտիզմ ու երեխայի առաջ փակել դեպի հասարակություն տանող բոլոր ճանապարհները՝ ասելով, թե նա աուտիկ է եւ հեռանկար չունի, կտրականապես չի կարելի: Օրինակ բերեմ. երկու երեխա են բերել բժշկի մոտ: Առաջինի դեպքում աուտիստիկ դրսևորումներ են նկատել ու ցանկանում են հաստատել կամ հերքել հիվանդությունը, երկրորդ երեխան հերթական այցելության է եկել: Բժիշկը ձայն է տալիս, դիմում փոքրիկին անունով: Երկու երեխան էլ նույն վարքն են դրսեւորում, նրանք վախենում են բժշկից եւ չեն արձագանքում: Առաջին երեխայի մասին ասում են՝ չի արձագանքում, ուրեմն աուտիզմ ունի, երկրորդ երեխայի համար ասում են՝ կամակորություն է անում, վախենում է….Որքանո՞վ է ճիշտ նման մոտեցումը, եթե վարքագիծը նույնն է: Ուրախությամբ կարող եմ նշել, որ վերջին տարիներին այդ առումով բավականին մեծ առաջընթաց կա ինչպես ամբողջ աշխարհում, այնպես էլ Հայաստանում: Ցանկում նշված գործողությունների կատարելու կամ չկատարելու վրա հիմնվելով՝ աուտիզմ ախտորոշումը միանգամից չի դրվում, հիպերդիագնոստիկա է արվում:
- Որո՞նք են աուտիզմի պատճառները: Կարել՞ի է արդյոք այդ հիվանդությունը համարել մտավոր հետամնացություն:
- Ամբողջ աշխարհում այդ հարցը դեռ ուսումնասիրության, բացահայտման փուլում է: Վերջնական կարծիք, թե ինչից է առաջանում, ինչպես է որոշվում և ինչ ընթացք է ունենում աուտիզմը, կարելի է ասել՝ չկա: Պրակտիկ բժիշկները համադրում, հակադրում են իրենց արդյունքները և փորձում ընդհանուր հայտարարի գալ: Կարծիք կա, որ դա մտավոր հետամնացություն է, երբ ուղեղը սահմանափակ հնարավորություններ ունի, ոմանք էլ առաջ են տանում այն տեսակետը, որ այն հինգ-վեց տարեկանից հետո առաջացող մանկական շիզոֆրենիա է:
Կան հետազոտություններ, որտեղ նշվում է, որ աուտիզմը ոչ թե ինքն իր մեջ ամփոփված լինելն է, այլ որոշակի գործողությունների ավտոմատ կրկնումը: Աուտիզմի նշան են հաճախ համարում նաեւ խոսքի հապաղումը, ուշադրության կենտրոնացած չլինելը, շրջապատի հետ շփվելու ցանկության բացակայությունը..... Սակայն ուզում եմ ընդգծել. մարդիկ տարբեր են ինչպես արտաքինով, այնպես էլ ներաշխարհով: Հիմա մենք պետք է հասկանանք, թե ինչն եք անվանում աուտիզմ, ինչն եք մենք տվյալ երեխայի տկարություն անվանում: Այն, որ շատ չի՞ շփվում, այն, որ ունի միայն իրեն հատուկ հետաքրքրություննե՞ր, այն, որ շփման մեջ առաջարկում է իր որոշումնե՞րը…..Դա խիստ հարաբերական է, մենք դա կուզենք՝ կհամարենք աուտիստիսկ և թերություն, չենք ուզի՝ չենք համարի: Աուտիստիկ սիմպտոմատիկա ունեցող երեխաների մեջ, ի դեպ, շատ են օժտված երեխաները, անգամ հանճարները:
-Այդ դեպքում կարո՞ղ ենք ասել, որ աուտիստիկ դրսևորումներով երեխաները ոչ թե հիվանդ են, այլ ունեն միայն իրենց հատուկ ներաշխարհ, զարգացածության այլ մակարդակ:
Ես և ինձ նման շատ մասնագետներ հակված ենք կարծելու, որ աուտիստիկ դրսևորումները էմոցիոնալ դեպրիվացիայի, վախի կամ ուղեղի թթվածնային քաղցի հետևանք են: Երբ մենք ուսումնասիրում ենք այդ երեխաներին տեսնում ենք, որ նրանցից շատերը ունեն ուղեղի թթվածնային պակասի խնդիր, որն առաջացել է ծննդաբերության կամ հղիության ընթացքում: Այդ փոքրիկների ուղեղը շուտ է հոգնում, չի հանդուրժում բարձր աղմուկ, անօդ տարածք: Երեխան ունի վախեր՝ բժշկական միջամտությունից, ցավից, մարդկանցից: Հենց դրա արդյունքում էլ երեխաները սահմանափակում են շփումները: Երբ հաղթահարվում է վախը, նրանք մյուս երեխաներից ավելի շփվող են դառնում: Կարող են օտարին էլ մոտենալ, ձեռքից բռնել, ուզենալ իրենց ներկայացնել:
-Ի՞նչ ասել է էմոցիոնալ դեպրիվացիա: Որո՞նք են առաջացման պատճառները, եւ ինչպե՞ս կարելի է հաղթահարել այդ երևույթը:
Էմոցիոնալ դեպրիվացիայի մասին բժիշկները սկսել են խոսել աուտիզմի հետ միաժամանակ: Դրա հիմքում էլի վախն է՝ մենակության վախը: Էմոցիոնալ դեպրիվացիայի պատճառը ծնողների, հատկապես մայրիկի հետ հուզական կապի բացակայությունը կամ փակվածությունն է: Երեխան մինչեւ որոշակի տարիքը ամեն ինչ անում է միայն մայրիկի համար: Երբեմն, սակայն, ինչ-ինչ պատճառներով երեխայի և մոր միջեւ ճիշտ հուզական կապ չի հաստատվում: Չենք կարող ասել, որ դա սիրո բացակայության պատճառով է: Հակառակը, կարող է լինել նաև սիրո ավելցուկի արդյունք: Երեխան չի դիտարկվում որպես անհատականություն, նա դառնում է խնամքի առարկա: Փոքրիկի համար արվում է ամեն ինչ և նա չի հասցնում ինքն իրեն բացահայտել: Երեխան բացարձակ խնամքի տակ է, շատ սիրված, շատ վախենում են նրա առողջության համար, բայց բացակայում է մարդ և մարդուկ հոգեբանական շփումը: Պետք է հիշել, որ երեխան որպես անհատականություն ձևավորվում է դեռ ներարգանդային շրջանից: Պետք է հարգել նրա անհատականությունը եւ շփվել նրա հետ որպես մարդու՝ անհատի հետ:
- Որո՞նք են առաջին քայլերը, որ պետք է անեն ծնողները, երբ կասկած կա, որ գործ ունեն աուտիզմ ախտորոշման հետ:
- Ես նշեմ առաջին քայլը, որ չպետք է արվի…. Պետք չէ վախենալ եւ վախեցնել երեխային: Մեր կենտրոն հաճախ գալիս են երեխաներ, որոնց մոտ աուտիզմ տերմինն արդեն իսկ ծանր հոգեբանական վիճակ է առաջացնում: Երեխաները միայն այդ բառը լսելիս լացում են, ահաբեկվում , քանի որ ենթագիտակցորեն հիշում են ծնողների աչքերը՝ ախտորոշումը լսելիս, տանը այդ հարցի շուրջ քննարկումների ժամանակ եղած մթնոլորտը....Եթե բառը միայն այդպիսի ասոցիացիա է առաջացնում, կարող ե՞ք պատկերացնել, թե ինչպես է երեխան ապրելու այդ ախտորոշմամբ մի ամբողջ կյանք:
Երեխային դեպի հասարակություն վերադարձնելու հաջողությունը մեծամասամբ կախված է ընտանիքից: Շատ ծնողներ սկզբնական շրջանում չեն էլ նկատում, որ երեխան խնդիր ունի: Նրանք ավելի հակված են երեխային ընդունել այնպիսին, ինչպիսին նա կա: Վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ ավելի հաճախ բարեկամները, հարեւաններն են նկատում երեխայի ոչ սովորական վարքագիծը: Հենց այդ կետում էլ որոշվում է փոքրիկի ճակատագիրը: Ընտանիքը կամ ընդունում է, որ երեխան հիվանդ է ու նրա հետ վարվում, որպես ոչ լիարժեք մարդու, կամ էլ վանում է այդ միտքը եւ համարում, որ երեխան ոչ թե տարօրինակ է, այլ՝ յուրօրինակ: Ես շատ պատմություններ գիտեմ, երբ ծնողներն անգամ բժշկի չեն տարել փոքրիկին, իրենց սիրով, հոգատարությամբ, ճիշտ վերաբերմունքով են փորձել հաղթահարել խնդիրը եւ դա հրաշալի ստացվել է: Դա, իհարկե, ուժեղ ծնողների վարքագիծ է, որոնք ամուր կանգնած են հողին եւ պատրաստ են իրենց փոքրիկին ընդունել այնպիսին, ինչպիսին նա կա, օգնել բացահայտել աշխարհը ու ինքն իրեն:
- Ճիշտ ե՞ք համարում այդ մոտեցումը, որ կարելի նաեւ չդիմել բժշկի, հոգեբանի:
- Եթե ընտանիքը իր ներսում չունի պատասխանը, իհարկե, պետք է դիմել մասնագետի, որովհետեւ ընտանիքում տիրող մթնոլորտը, վախը, անհանգստությունը անմիջականորեն ազդում են երեխայի վրա և ավելի բարդացնում նրա վիճակը: Բժշկի դիմելը կարևոր է նաեւ հստակ ախտորոշումը իմանալու համար: Իսկ գուցե երեխան ավելի լուրջ խնդի՞ր ունի, գործ ունենք մտավոր հետամնացության կամ էլ մանկական շիզոֆրենիայի հետ: Դա կարող են պարզել միայն մասնագետները: Իսկ աուտիստիկ դրսևորումների ժամանակ համակցված մոտեցում է անհրաժեշտ: Հոգեբանը, նյարդաբանը և ծնողը պետք է աշխատեն միասին՝ լավագույն արդյունքի հասնելու համար:
