Արդյունավետ, բայց թանկ. ռևմատոլոգիական խնդիրները Հայաստանում

Բուժման եղանակ  կա, բայց դեղորայքը  չափազանց թանկ արժե։ Ռևմատոլոգիական հիվանդություններ ունեցողները Հայաստանում հաճախ են այս խնդրին բախվում։ Գենետիկ ինժեներիայի միջոցով ստացված  կենսաբանական դեղորայքը արտերկրում անվճար է տրամադրվում կամ էլ փոխհատուցվում է առողջապահական ապահովագրական կազմակերպության կողմից։ Հայաստանում թանկարժեք դեղորայք ձեռք բերելը հիվանդի խնդիրն է։ Ռևմատոլոգիական հիվանդությունների,  բուժման մեթոդների ու ոլորտում առկա այլ խնդիրների  մասին  զրուցել ենք ռևմատոլոգ Վալենտինա Վարդանյանի հետ։

-Տիկի՛ն Վարդանյան, որո՞նք են առաջին ախտանշանները, որոնք վկայում են ռևմատոլոգիական խնդիրները և հուշում, որ բժշկին դիմելու կարիք կա: Լինո՞ւմ է այնպես, որ ռևմատոլոգիական հիվանդությունը օրգանիզմում գաղտնի զարգանա:

-Ռևմատոլոգիական հիվանդությունների մասին հուշող առաջին գանգատը հիմնականում հոդացավն է, որոշ դեպքերում՝ այտուցը և շարժումների սահմանափակումը: Ունենում ենք դեպքեր, երբ այցելուն բավականին ուշացումով է դիմում մեզ՝ կարևորություն չտալով  հիվանդության նշաններին: Ռևմատոլոգիական խնդիրների մասին  կարող է վկայել, օրինակ, մկանների կարկամությունը: Եթե մարդը առավոտյան զարթնում է բռնված մկաններով, դժվարանում է  շարժվել, և այդ վիճակը  տևում է մեկ ժամից ավելի, ուրեմն գործ ունենք առավոտյան մկանային կարկամածության հետ, որը ռևմատոլոգիական հիվանդությունների առաջին փուլն է համարվում: Ռեյնոյի համախտանիշի դեպքում էլ նշան կարող է լինել մատների ծայրերի, ոտնաթաթերի սառչելը, իսկ, օրինակ, համախտային գայլախտ հիվանդության ժամանակ  մարդիկ լավ չեն տանում արևի ուղիղ ճառագայթները, և ռևմատոլոգիական հիվանդությունը կարող են շփոթել արևային  ալերգիայի հետ:

-Բժշկության ոսկե օրենքն է. որքան շուտ դիմես բժշկի, այնքան շուտ կհաղթես հիվանդությանը: Որքանով է կարևոր այդ օրենքի պահպանումը ռևմատոլոգիական հիվանդությունների դեպքում:

-Ռևմատոլոգիական հիվանդությունների դեպքում ժամանակին բժշկի դիմելը հատկապես կարևոր է: Ջայլամի քաղաքականությունը ամենից վատ բանն է, որ հիվանդը կարող է անել։ Կան մարդիկ, որ դիմում են մի քանի բժշկի՝ հույս ունենալով, որ ինչ որ մեկը կհերքի հիվանդությունը, իրենց ուրիշ բան կասի։ Այսպիսով ոչինչ չեն շահում, բայց շատ թանկ բան են կորցնում՝ ժամանակը, որ կարող էին օգտագործել հիվանդության սրացումը կանխելու, բուժումն ավելի արդյունավետ դարձնելու համար։ Հոդի ձևախախտումը և հաշմանդամության զարգացումը կարելի է կանխել, եթե հիվանդության բուժումը սկսվի  զարգացման վաղ շրջանում: Եթե հոդերը ժամանակին չբուժվեն, ամեն սրացման հետ կախտահարվեն նոր հոդեր, ու կզարգանա հաշմանդամություն: Ռևմատոլոգիական հիվանդությունների դեպքում հաճախ ախտահարվում են նաև ներքին օրգանները՝ թոքերը, երիկամները, լինում է նաև մաշկի կամ ուղեղի  ախտահարում: Օրգանիզմում կատարվում են անդառնալի փոփոխություններ, որոնց դեմ բժիշկն անզոր է  պայքարել: Կարող են առաջանալ անգամ խնդիրներ, որ շատ ժամանակ անհամատեղելի են կյանքի հետ:

Ռևմատիկ հիվանդությունները հիմնականում համարվում են անբուժելի , կա՞ն դեպքեր, երբ հիվանդությունը կարելի բուժել անհետևանք:

Եթե իմունային համակարգի գրգռումը ունի ռեակտիվ բնույթ՝ ինչ որ այլ պատճառով է զարգացել, մենք ունենք հնարավորություն իսպառ վերացնելու այն: Օրինակ, որոշ դեպքերում հոդաբորբերը զարգանում  են միզասեռական կամ աղիքների  ինֆեկցիայի ֆոնի վրա: Եթե մարդը դիմի բժշկի, երբ դեռ ներքին օրգանները ախտահարված չեն, հնարավոր է  լիարժեք բուժել ինֆեկցիան ու հոդաբորբը: Խրոնիկ հիվանդությունների դեպքում վերջնական բուժման շանս չունենք: Մենք մշտապես ձգտում ենք լիարժեք ախտադադարի, այսինքն, որ հանենք դեղը և հիվանդը լիարժեք առողջ լինի,  բայց դա միշտ չէ, որ հնարավոր է: Ավելի հաճախ ունենում ենք  դեղորայքային ախտադադար, երբ հիվանդը  դեղորայք է ստանում և  իրեն լիարժեք լավ է զգում:

Կարո՞ղ եք մատնանշել  պատճառներ, որոնց արդյունքում առաջանում են ռևմատոլոգիական հիվանդությունները:

-Բորբոքային ռևմատոլոգիական հիվանդությունները հիմնականում առաջանում են գերգռգռված, ոչ ճիշտ աշխատող իմունային համակարգի պատճառով: Ո՞րն է իմունային համակարգի սխալ աշխատանքի պատճառը, դեռ լիովին պարզված չէ: Կան, իհարկե, արտաքին գործոններ, որ կարող են նպաստել ռևմատոլոգիական հիվանդությունների զարգացմանը: Օրինակ, ապացուցված է, որ  գայլախտի զարգացմանը նպաստում են  ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները, ծխելը նշանակություն ունի ռևմատոիդ  արթրիդի զարգացման դեպքում: Ռևմատոլոգիական հիվանդությունների առաջացամանը կարող են նպաստել նաև արդյունաբերական թույները, դեղորայքը, վիրուսները, երբեմն անգամ շատ սպիտակուցային սնունդը  և այլն: Բայց ասել, որ դրանք են ռևմատոլոգիական հիվանդությունների հիմանական պատճառները, մենք չենք կարող: Ռևմատոլոգիական հիվանդությունները  ունեն նաև  ժառանգական հիմք: Գենետիկ նախատրամադրվածություն ունեցող մարդկանց իմունիտետն է պատրաստ արձագանքել արտաքին միջավայրից եկող գործոններին:

Հայաստանում և աշխարհում նույն պատկ՞երն է ռևմատոլոգիական հիվանդությունների առումով:

Երկու հիվանդություն կա, որ ավելի հաճախ է գրանցվում Հայաստանում, քան աշխարհի մյուս երկրներում: Առաջինը՝ պարբերական հիվանդությունն է, երկրոդը՝Բեխչետի ախտանիշն  է, որը նույնպես ունի գենետիկ  նախատրամադրվածություն: Հիվանդության նշաններից են բերանի լորձաթաղանթի և միզասեռական օրգանների ցավոտ խոցերը, հոդացավերը, աչքերի բորբոքումը…. Հաճախ նման հիվանդներին մեզ մոտ են ուղարկում ստամոտոլոգները:

Հայաստանում և արտերկրում բուժման մեթոդները նո՞ւյնն են:

Հայաստանում և արտերկրում բուժման եղանակները գրեթե չեն տարբերվում: Հայաստանում ռևմատոլոգները շատ չեն, բայց կարողանում ենք հետևել աշխարհի բժշկագիտության զարգացման ռիթմին, անընդհատ վերապատրաստումների, կոնֆերանսների ենք գնում և փորձի փոխանակման ծրագրերի ենք մասնակցում: Բուժման ընթացքում էլ առաջնորդվում ենք եվրոպական կամ ամերիկյան առողջապահական ուղեցույցներով: Տարբերությունը դեղորայքների օգտագործման մեջ է: Հիվանդության որոշակի փուլում  անհրաժեշտ է լինում նշանակել կենսաբանական  դեղամիջոցներ: Դրանք չափազանց արդյունավետ են: Այդ դեղամիջոցների շնորհիվ ռևմատոլոգիան բավականին առաջ է գնացել վերջին 10-15 տարվա  ընթացքում։ Բայց քանի որ կենսաբանական դեղորայքը ստացվում է գենային ինժեներիայի միջոցով,  բավականին թանկ արժե: Եվրոպայում կամ Ամերիկայում թիրախային այդ  դեղամիջոցները կամ մտնում են առողջապահական ապահովագրության մեջ, կամ հիվանդներին անվճար տրվում է պետության կողմից։ Հայաստանում կենսաբանական  դեղամիջոցները ընդգրկված չեն պարտադիր դեղամիջոցների ցանկում և մենք անվճար տրամադրել չենք կարող։ Եթե ավելի էժան, սինթետիկ դեղամիջոցներ ենք նշանակում ու արդյունք չենք ստանում, գիտենք, որ այդ կետում, ամենայն հավանականությամբ, կանգ ենք առնելու: Հաջորդ քայլը, ըստ ուղեցույցի, կենսաբանական դեղամիջոցների նշանակումն է, բայց շատ քիչ հիվանդներ հնարավորություն ունեն դա գնելու:

-Էլ ի՛նչ չունենք Հայաստանում, որ անհրաժեշտ է ռևմատոլոգիական հիվանդությունների բուժման համար։

-Բացի դեղորայքային բուժումից քրոնիկ հիվանդություն ունեցողներին անհրաժեշտ է նաև հոգեբանական աջակցություն։ Հայաստանում այդ օղակը պակասում է։ Արտասահմանում դրան շատ մեծ նշանակություն են տալիս։ Եթե, օրինակ, ամիսը մեկ տվյալ հիվանդը գրանցված է բժշկի մոտ, նա այդ ընթացքում մի քանի անգամ պետք է հանդիպի հոգեբանին, շփվի իր հիվանդություն ունեցող այլ մարդկանց հետ, դա բուժման չափազանց կարևոր  էտապ է, որը մեզ մոտ բացակայում է։  Ամբողջ հոգսը ու պատասխանատվությունը մնում է բժշկի վրա, բացի դեղորայքային նշանակումներից նաև հոգեբանի դեր ենք ստանձնում, փորձում բացատրել, այնպիսի բառեր ու դեմքի արտահայտություն ընտրել, որ պացիենտը չհուսահատվի, բայց և հասկանա իր ունեցած խնդրի ամբողջ լրջությունը։

Մինչ մենք զրուցում ենք, Ձեր աշխատասենյակի դռան առջև հերթը ավելանում է: Աշխատանքային առօրյա, անձնական կյանք․․․ Հնարավոր լինում է  դրանք տարբերակել։ Կարողանո՞ւմ եք տանը կին, աշխատավայրում բժիշկ լինել։

Այ, դա բոլորովին հնարավոր չէ։ Ես հիվանդներ ունեմ, որ ինձ մոտ են գալիս տարիներով, նրանք արդեն ինձ համար ոչ թե պացիենտ, այլ ընկեր են դառնում։ Եթե նրանցից մեկի մոտ լուրջ խնդիր է առաջանում, մոռանալ չի լինում, անընդհատ ուզում ես ուղեղիցդ հանել, բայց չի ստացվում։ Արդեն կապ չունի տանն ես, աշխատավայրում ես, ինչ որ միջոցառման ես, միտքդ անընդհատ վերադառնում է դեպի պացիենտը, նրա խնդիրը։ Բժիշկը մասնագիտություն չէ, դա ապրելակերպ է։ Իմ հիվանդները,  օրինակ, գիտեն, որ  ինձ չպետք է զանգահարեն աշխատանքային ժամերին, հեռախոսազանգերի ժամը  վեցից ութն է։ Այսինքն՝ ես մտնում եմ տուն և շարունակում աշխատել տանը, պատասխանել զանգերին, խորհուրդ տալ, ու դա հաճախ տևում է ոչ թե մինչև ժամը ութը, այլ ինը, տասը։

Ձեր խորհուրդը պացիենտենրին և մարդկանց, ովքեր ունեն ռևմատոլոգիական խնդիրներ։

-Ես բոլորին խորհուրդ եմ տալիս ուշադիր լինել առողջության հանդեպ։ Եթե մեկ գանգատը, կամ մեկ խումբ գանգատները  հանդիպում են հաճախակի, դա արդեն բժշկին դիմելու պարտադիր պայման է։ Ռևմատոլոգիական խնդիր ունեցող հիվանդներին ես խորհուրդ եմ տալիս պայքարել հիվանդության դեմ՝ ընկերանալով դրա հետ։ Ինքն իրեն օգնել ցանկացող պացիենտը պետք է զգա  հիվանդության սրացման առաջին իսկ նշանները ու  դիմի բժշկին: Եվս մի կարևոր հանգամանք՝ պետք է գտնել այնպիսի բժշկի, որին կվստահեք 100 տոկոսով ու բուժման երկար ճանապարհը կանցնեք՝  նրա ցուցումների վրա հիմնվելով: Ու հիշեք, համացանցում այսօր շատ ավելորդ տեղեկատվություն  կա, սխալ տեղեկատվություն, որը ոչ միայն չի օգնելու ձեզ, այլև հաճախ հանգեցնելու է անդառանալի հետևանքների: