Լավագույն միջոցներ՝ օրթոպեդիկ հիվանդությունների հետազոտության և բուժման համար

Մանկական օրթոպեդիան հանդիսանում է բժշկագիտության լայն և բարդ  բնագավառ: Այն բարդ է առաջին հերթին այն պատճառով, որ բժշկի շփումը երեխայի հետ դժվարացած է, երեխան հաճախ չի կարողանում արտահայնել իր գանգատները: Իսկ մանկանան օրթոպեդիկ պաթոլոգիաների մի մասը չի երևում, քանի դեռ երեխան չի քայլում: Միաժամանակ հայտնի է, որ  որքան շուտ է սկսում բուժումը, այնքան ավելի արդյունավետ է այն լինում: Այսպիսով, առաջանում է պաթոլոգիայի վաղ հայտնաբերման բարդություն և դրա հետևանքով նաև բուժման վաղ և արդյունավետ կազմակերպման խնդիր:

Այդ դեպքում առաջին մեկ տարին ինչպե՞ս հասկանալ՝ երեխան ունի՞ խնդիր թե ոչ:

«Երբ երեխան ծնվում է, ծնողին տալիս են «Երեխայի առողջության անձնագիր», որտեղ հստակ նշված է, թե որ բժշկի մոտ քանի անգամ և քանի ամսականում պետք է տանել երեխային: Այդ ցանկում կա նաև օրթոպեդը, բայց, ցավոք, որ բոլոր երեխաներին են այցելում օրթոպեդի ըստ նշված ժամանակացույցի և հետագայում կանգնում են լուրջ խնդրի առաջ: Այդ պատճառով երեխայի պարբերական հետազոտությունների շարքում պարտադիր պետք է լինեն օրթոպեդի հետազոտությունները,-պնդում է օրթոպեդ-վնասվածքաբան, բժշկական գիտությունների դոկտոր Արա Այվազյանը:

Արա Աշոտի Այվազյանը ղեկավարում է Վնասվածքաբանության և Օրթոպեդիայի գիտական կենտրոնի Մանկական օրթոպեդիայի և վնասվածքաբանության բաժանմունքը: Մանկական օրթոպեդիան բավական ընդարձակ ոլորտ է, և բաժանմունքը զբաղվում է բնածին ու ձեռքբերովի հիվանդությունների լայն շրջանակով՝ ծուռվզություն, ծուռթաթություն և ծուռձեռություն, սինդակտիլիա և պոլիդակտիլիա, վերջույթների դեֆորմացիաներ, վերին և ստորին վերջույթների հոդերի շարժման սահմանափակում, ազդրի բնածին հոդախախտ, ցանկացած ձևի կոտրվածքներ, ոչ ճիշտ սերտաճած կոտրվածքներ, հենաշարժիչ համակարգի բարորակ ուռուցքներ և ուռուցքանման հիվանդություններ, ինչպես նաև մանկական ուղեղային կաթված (ДЦП): 

Այս հիվանդությունների շարքում կան առավել շատ տարածվածները: Որո՞նք են, և ինչպե՞ս են դրանք բուժվում Վնասվածքաբանության և Օրթոպեդիայի գիտական կենտրոնում:

Ազդրի բնածին հոդախախտ. Արա Այավզյանն առաջին հերթին առանձնացրեց ազդրի բնածին հոդախախտը: Այս հիվանդության կրողներն ավելի հաճախ աղջիկ երեխաներն են:  Սովորաբար ազդրի բնածին հոդախախտը հայտնաբերում են, երբ երեխան արդեն սկսում է քայլել կաղալով, ունենում է, այսպես կոչված, բադի քայլվածք: «Ընդունված է մտածել, որ նորածնի մոտ հոդախախտ տեղի է ունենում ծննդաբերության ընթացքում՝ մանկաբարձի անհաջող շարժման հետևանքով: Իրականում նորածին երեխայի հոդը ճկուն է, գերշարժուն: Հոդախախտի առաջացման համար անհրաժեշտ է հոդը կազմող կառուցվածքային միավորների որոշակի փոփոխություններ: Եթե հոդափոսիկը լավ չի զարգացել, փոքր է, իսկ ծնողները երեխային նաև բարուրում են, ապա կոնքազդրային հոդը  կազմող ոսկրերը լծակի մեխանիզմով հեռանում են իրարից, այլ կերպ ասած՝ ազդրի գլխիկը  հեռանում է հոդափոսիկից: Այսինքն՝ այս խնդիրը, որը շատ դժվար է բուժվում, երբ երեխան արդեն դուրս է եկել նորածնային հասակից, հնարավոր է կանխել կամ գոնե ժամանակին ախտորոշել և բուժել»,- բացատրում է բժիշկ Այվազյանը:

Երբ երեխան նորածին է, բավական է դնել օրթոպեդիկ զատիչ սարք, անգամ մի քանի տակդիր պարզապես իրար վրա հագցնելով՝ երեք-չորս ամիս հետո կունենանք առողջ հոդ: Իսկ երբ երեխան արդեն 1-2 տարեկան է, բուժումը բարդ երկարատև  պրոցես է, անգամ մինչև 10% դեպքերում վիրահատական միջամտության կարիք է լինում:
Հիվանդությունը վաղ հայտնաբերելու համար ընդամենը պետք է երեխային ժամանակին օրթոպեդի մոտ ստուգման տանել: Ըստ բժշկի՝ կոնկրետ կոնքոսկրային հոդի ստուգում պետք է կատարել 15 օրականում, 1,5 -2,5 -  3,5 - 9 ամսականներում, 1 տարեկանում:
Ծուռվզություն և ծուռթաթություն: Սա արդեն ավելի հաճախ տղա երեխաների հիվանդություն է, և նործնային տարիքում երևում է. երեխան ոտնաթաթը պահում է արջի թաթի նման, դեպի ներս ծռված: Այս դեպքում ևս բուժումը պետք է սկսել երեխայի կյանքի առաջին օրերից: Խնդիրը շատ հեշտ լուծվում է մի քանի գիպսակապի օգտագործմամբ՝ առանց որևէ հետևանքի: 6 ամսականից հետո անհրաժեշտ է լինում կատարել ջլերի պլաստիկա, իսկ եթե երեխան ավելի մեծ է, տեղադրվում է արտաքին ֆիքսացիայի ֆունկցիոնալ ապարատ, որի մեջ օրական մի քանի միլիմետրով թաթն ուղղվում է:
Ծուռվզությունը ևս հեշտ է նկատել. երեխայի դեմքը լինում է ասիմետրիկ՝ ոչ համաչափ: Երեխան դժվարանում է որոշակի ուղղությամբ շարժումներ անել, ծնոտը մի կողմում ավելի լայն է, մյուսում ավելի նեղ, ականջները կարող են տարբեր մակարդակների վրա լինել և այլն: Մինչև 6 ամսականը ծուռվզությունը կարող է բուժվել ճիշտ ֆիզիոթերապիայի և բուժական վարժությունների օգնությամբ: Իսկ մեկ տարեկանից հետո միանշանակ վիրահատության կարիք կա: «Կատարվում է մկանների, ջլերի երկարացման վիրահատություններ: Նախկինում իրականացվում էր մկանի հատում, բայց կոսմետիկ-տեսողական առումով մենք նախապատվություն ենք տալիս մկանի երկարացմանը, և կարողանում ենք շատ լավ պլաստիկ և ֆունկցիոնալ արդյունք ստանալ»,- ասում է Արա Այվազյանը:
 
 Վերջույթների անհամաչափություն.  Վերջույթների երկարությունների տարբերության պատճառը կարող են լինել տարբեր բնածին հիվանդություններ, վնասվածքներ և այլն: «Այս խնդրի լուծման համար գոյություն ունի 2 մոտեցում՝ կամ  երկարացնել կարճ վերջույթը, կամ կանգնեցնել երկար վերջույթի աճը: Առաջին դեպքում պահանջվում է  արտաքին ֆիքսացիայի ապարատի տեղադրում. օրական երկարում է մեկ միլիմետրով: 4-5 ամիս էլ պետք է, որ ոսկորը վերակառուցվի և ամրանա:
Եթե երեխան փոքր է, աճման զոնաները բաց են, հետազոտման  արդյունքում  պարզ է դառնում երեխայի ենթադրվող վերջնական հասակը, և եթե երեխան բավական բարձրահասակ է լինելու, կարելի է դիմել ավելի պարզ տարբերակին՝ արգելափակել երկար վերջույթի աճը: Կատարվում  է փոքր, քիչ ինվազիվ վիրահատական միջամտություն, տեղադրվում է երկու մետաղյա հարթակ ՝ 3-4 սմ երկարությամբ, ոչինչ չի երևում և գրեթե հետք չի մնում: Երեխան մեծանում է, և կարճ վերջույթը հավասարվում է մյուսին, որի աճը կանգնեցված է»:

Կոքսիտ.  Կոքսիտը տարբեր հիվանդությունների երկրորդային արտահայտում է: Վիրուսային ինֆեկցիայից հետո առաջանում  է կոնքազդրային հոդի բորբոքում, հեղուկ է հավաքվում, և երեխաները սկսում են կաղալ: «Վերջին շրջանում կոքսիտների դեպքերը շատացել են: Խնդիրն այն է, որ կոքսիտը դժվար է ախտորոշել. ներհոդային խնդիրը ռենտգենով չի երևում, իսկ ստիպել երեխային անշարժ պառկել և անցնել ՄՌՏ հետազոտություն՝ շատ դժվար է: Այդ պատճառով մենք լայնորեն կիրառում ենք սոնոգրաֆիա: Դրա շնորհիվ ոչ միայն ախտորոշում ենք, այլև հսկողության տակ ենք պահում բուժման ամբողջ ընթացքը, ստուգում ենք, թե որքանով են դեղերը օգնում: Իսկ բուժումը կախված է նրանից, թե որ փուլում է այն հայտնաբերվել: Եթե առկա է մեծ քանակությամբ հեղուկ, անհրաժեշտ է մեխանիկական ճանապարհով հեղուկը հեռացնել: Մյուս դեպքերում խնդիրը լուծվում է դեղորայքային բուժմամբ»,- բացատրում է բժիշկը:

Ասեպտիկ նեկրոզ. Սա համարվում է ամենաբարդ խնդիրներից մեկը: Մեր ոսկրային հյուսվածքը բաղկացած է կենդանի բջիջներից, որոնք սնվում են արյան շրջանառությամբ: Դրա տեղային խանգարումը բերում է բջիջների մահացման և առաջանում է ազդրոսկրի գլխիկի ասեպտիկ նեկրոզ կոչվող հիվանդությունը: «Սեփական հոդը հնարավորինս երկար պահպանելու համար ժամանակակից բժշկության մեջ լայնորեն կիրառվում են գիալուրոնաթթուները: Դրանք իրենցից ներկայացնում են ներհոդային սինովիալ հեղուկի թանձր տարբերակը, ներարկվում են հոդի մեջ և հոդի շարժումը դառնում է  ավելի փափուկ և սահուն: Բուժման մեկ կուրսն անցնելուց հետո պահպանվում է ռեմիսիա 6 ամսից մինչև մեկ տարի, երբեմն ավելի երկար: Հիմնականում գիալուրոնաթթվի պարբերական ներարկումներով հնարավոր է երեխայի վիրահատությունը հետաձգել մինչև չափահաս դառնալը, իսկ կանանց դեպքում ցանկալի է վիրահատել միայն երեխա ունենալուց հետո»,-մանրամասնաում է մանկական օրթոպեդիայի բաժանմունքի ղեկավարը: Ըստ նրա՝ ասեպտիկ նեկրոզի վերջնական բուժումը էնդոպրոթեզավորումն է: Էնդոպրոթեզները լինում են միկոմպոնենտ, բիպոլյար և տոտալ: Միկոմպոնենտ էնդոպրոթեզը կիրառվում է հիմնականում հետտրավմատիկ դեպքերում, երբ, օրինակ, պետք է պրոթեզավորել միայն կոնքազդրի գլխիկը: Բիպոլյար էնդոպրոթեզավորման դեպքում նույնպես հոդն ամբողջությամբ չի փոխվում, բայց տեղադրվում է երկու կտորից պրոթեզ, որը կրկնակի շարժում է ապահովում:  Տոտալ էնդոպրոթեզավորման ժամանակ նոր հոդափոս է ֆիքսվում և փոխվում է ամբողջ հոդը: Էնդոպրոթեզի կյանքը սովորաբար տևում է 10-12 տարի: Սակայն Օրթոպեդիայի և վնասվածքաբանության գիտական կենտրոնում անընդհատ ներդնում են ժամանակակից ու կատարելագործված տեխնոլոգիաներ, ուստի տվյալ դեպքերում կիրառում են ամենաերկարակյաց էնդոպրոթեզները:

Մանկական ուղեղային կաթված. Սա ամենաբարդ ու ծանր իրավիճակն է, որին առնչվում է մանկական օրթոպեդը: Մանկական ուղեղային կաթվածը կոնկրետ հիվանդություն չէ, այն հիվանդությունների, ախտանիշների  մեծ խումբ է: Հղիության, ծննդաբերության ընթացքում կամ ծննդաբերությունից հետո երեխայի ուղեղի որոշակի հատվածներում բակտերիալ ինֆեկցիայի, հիպոքսիայի, մեխանիկական տրավմաների հետևանքով կամ այլ պատճառներով տեղի է ունենում բջիջների վնասում: Կախված այն բանից, թե որ հատվածն է առավել  ախտահարված, տարբեր աստիճանի արտահայտվածությամբ՝ տուժում են  երեխայի ինտելեկտը, տեսողությունը, լսողությունը, մոտորիկան, կոորդինացիան և այլն: «ՄՈՒԿ-ը ավելի ճիշտ է համարել ոչ միայն հիվանդություն, այլ որոշակի կենսակերպ թելադրող վիճակ:Եվ քանի որ մինչև այսօր ուղեղի ախտահարված բջիջները փոխարինելու մեթոդ գոյություն չունի մենք փորձում ենք պայքարել երկրորդային հետևանքների դեմ, ինչպես նաև անել այնպես, որ ուղեղի առողջ հատվածը իր վրա վերցնի ախտահարվածի ֆունկցիան: Ուղեղը «մկան» է, որը հնարավոր է մարզել: Երկրորդը՝ աշխատում ենք շարժումների սահմանափակումը հնարավորինս վերացնել՝ հավասարակշռության բերելով մկաններն ու ջլերը: Թեթև դեպքերում դրանով կարող են զբաղվել միայն վերականգնողական թերապիայի բժիշկները, ավելի բարդ դեպքերում կարիք կա օրթոպեդի վիրահատական միջամտության: Մանկական ուղեղային կաթվածի ընդամենը 10 % դեպքերն են շատ ծանր, երբ ընդհանրապես ոչինչ հնարավոր չէ անել: Մոտ 20%-ը միջանկյալ վիճակում են:  Պացիենտների 70%-ին հնարավոր է օգնել և զգալիորեն բարելավել վիճակը»:
 Ըստ մանկական վնասվածքաբան Արա Այվազյանի՝ երեխաների հետ աշխատելը շատ ուրախ է՝ անգամ ամենածանր դեպքերում, քանի որ իսկական բժիշկն ինքը երեխայի համար ստեղծում է այդ մթնոլորտը, նաև՝ շատ ավելի հեշտ,  քանի որ երեխաներն իրենց հիվանդությունների մասին ինտերնետում չեն կարդացել: Սա իհարկե թեթև և հումորով է ասվում: Իրականում երեխաների հետ աշխատանքում շատ դժվար է հատկապես ախտորոշման փուլը: Սակայն Օրթոպեդիայի և Վնասվածքաբանության գիտական կենտրոնում գործում է ժամանակակից լավագույն տարբերակը՝ բժշկական պրոֆեսիոնալ անձնակազմի և բարձրակարգ սարքավորման միջոցով հնարավոր է  իրականացնել հոդերի, ՝ մարմնի բոլոր փափուկ հյուսվածքների, նյարդերի և ոսկրային համակարգի ուլտրաձայնային հետազոտություն: Սա արդեն ճառագայթաբան, բ.գ.թ. Գայանե Այվազյանի մասնագիտական պրոֆիլն է:

«Հասարակության մեջ կարծրատիպ կա, որ սոնոգրաֆիկ հետազոտությունը նախատեսված է միայն որովայնի հատվածը հետազոտելու համար: Շատերը նույնիսկ տեղյակ չեն, որ ունենալով հոդերի խնդիր, կարելի է հեշտությամբ հետազոտվել ուլտրաձայնային սարքավորման միջոցով և ստանալ վնասվածքի ամբողջ պատկերը: Ուլտրաձայնային հետազոտությունն ունի մի շարք առավելություններ. Այն անվնաս է օրգանիմի համար, անցավ է, մատչելի է, հնարավորություն է տալիս շատ արագ և պարզ կերպով ստանալ հնարավոր հիվանդության ամբողջ պատկերը, չի պահանջում հատուկ պատրաստվածություն հիվանդի կողմից, դինամիկ հետազոտություն է, թույլ է տալիս տեսնել հոդը և այլ հյուսվածքները տարբեր դիտակետերից, այն մի քանի անգամ ավելի մատչելի հետազոտություն է, քան ՄՌՏ հետազոտությունը, բացի այդ սոնոգրաֆիկ հետազոտությունն իրականացվում է ավելի դինամիկ և հատուկ պայմաններ չպարտադրող միջավայրում, կարճատև է, հետազոտության պատասխանը տրվում է տեղում: Այնպես որ՝ Մտածելով սեփական առողջության մասին, ցանկացած ախտանշանի դեպքում, եթե կասկածում եք արդյոք մարմնի որևէ  հոդի վնասվածք կա, թե ոչ, հեշտությամբ և մատչելի տարբերակով կարելի է պարզել՝ այցելելով Վնասվածքաբանության և օրթոպեդիայի գիտական կենտրոն»,- ներկայացնում է բժշկուհի Գ. Այվազյանն՝ արդեն 15 տարվա մասնագիտական փորձով:

Գայանե Այվազյանը հոդերի հետազոտությամբ զբաղվում է 2003 թվականից: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ 2000-ականների սկզբին Հայաստանում գրեթե չէր հետազոտվում մարմնի հոդային համարգը՝ բժշկուհին որոշեց մասնագիտանալ այս ոլորտում և օգնել մարդկանց ստանալ իրենց հուզող բոլոր հարցերի պատասխանները: Այսօր արդեն բժշկուհին համարվում է Հայաստանի լավագույն մասնագետներից մեկը՝ անգամ եզակին իր գործում:

Օրթոպեդիայի և Վնասվածքաբանության գիտական կենտրոնը հիմնադրվել է 1946 թ՝ հետագայում վերածվելով օրթոպեդիայի գիտահետազոտական ինստիտուտի: Այսօր այն վնասվածքաբանության և օրթոպեդիայի հարցերով զբաղվող միակ գիտական կենտրոնն է տարածաշրջանում: