Պետպատվերի գործող մեխանիզմը հանգեցնում է կոռուպցիայի և ֆինանսների ոչ ճիշտ բաշխման

ՀՀ վաստակավոր բժիշկ, առողջապահության նախարարության գլխավոր թոքաբան, բժշկական գիտությունների թեկնածու, ՌԴ բնական գիտությունների ակադեմիայի պրոֆեսոր Անդրանիկ Ոսկանյանի կարծիքով՝ բժիշկների այսօրվա կրեդիտավորումն արդյունավետ չէ, բանի պետք չէ: Թե ինչո՞ւ` նա բացատրում է մեր հարցազրույցում:

- Ինչպե՞ս էր ձեզ համար անցնող տարին:

- Բավականին բարդ էր, քանի որ Ռուսաստանի նկատմամբ պատժամիջոցների հետևանքով Ռուսաստանի տնտեսական վիճակի վատանալու պատճառով այնտեղ աշխատող մեր հայրենակիցների կողմից Հայաստան ուղարկվող գումարները (տրանսֆերտները) նվազեցին և մեր հանրապետության հիվանդները չունեցան բուժվելու թեկուզ այն հնարավորությունները, որ ունեին, օրինակ, նախորդ տարի:

- Ինչպե՞ս եք գնահատում անցնող տարին առողջապահական համակարգում:

- Կարող եմ վստահորեն ասել, որ առողջապահության համակարգը տարեցտարի զարգանում է և իր դիրքերն ամրապնդում, ավելանում է ֆինանսական ապահովվածությունը, սարքավորումներն են ավելանում, նոր բուժական հիմնարկներ բացվում: Դրա շնորհիվ այսօր ունենք առաջավոր պրոֆիլակտիկա և բուժում:

- Որո՞նք են առաջնային խնդիրները, որոնց լուծումը հնարավորություն կտա ոլորտը զարգացման նոր մակարդակի բարձրացնել:

- Պարզ է, որ ցանկացած ոլորտ կզարգանա այն ժամանակ, երբ կունենա նորմալ ֆինանսավորում: Եթե առողջապահության համակարգը լիարժեք կամ բավարար ֆինանսավորում ունենա, ապա զարգացումը կլինի ավելի արագ: Մենք այսօր չունենք ֆինանսական այդ բավարարվածությունը, առողջապահությանը հատկացված գումարները շատ չնչին են:

- Հիմա տարբեր քննարկումներ են լինում պետպատվերի շուրջ: Ըստ ձեզ, ո՞րն է առավել արդյունավետ և արդարացի մեխանիզմը:

- Պետպատվերի հետ կապված մենք սխալ բան ենք անում, որովհետև տալիս ենք հնարավորություն և՛ կոռուպցիայի, և՛ ոչ ճիշտ բաշխման համար: Պետպատվերի համար հատկացվող գումարը բավական շատ է և կբավարարի հիմնական պահանջներին, եթե այդ ձևաչափը փոխվի: Այսինքն` պետք է ոչ թե բյուջե հատկացնել բժշկական հիմնարկներին, այլ բյուջեն պետք է լինի ընդհանուր: Հիվանդը պետք է բուժում ստանալուց հետո վճարում կատարի այդ հիմնարկին, բուժհիմնարկը պետք է նրան տա համապատասխան փաստաթղթեր, որ ինքն այսինչ բուժումը կատարել է, դրա դիմաց ստացել տվյալ գումարը: Այնուհետև հիվանդն այդ փաստաթղթերով պետք է դիմի համապատասխան գործակալություն կամ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարություն, որը պետք է ունենա համապատասխան բժշկական խումբ: Այդ խումբը պետք է ճշտի` այդ հիվանդն արդյոք կարիք ունե՞ր այդ բուժման, և այդ բուժումն արդյոք կատարվե՞լ է լիարժեք: Դրանից հետո գործակալությունը պետք է փոխհատուցի հիվանդի կատարած ծախսը, սոցիալապես անապահով հիվանդներին` 100 տոկոսով, ոչ անապահովներին` 30 տոկոսով: Եթե պարզվի, որ բուժումը լիարժեք չէ, հիվանդն իրավունք ունի դիմելու դատական համապատասխան ատյաններ, որպեսզի իր վճարած գումարը դատարանի վճռով վերադարձվի իրեն: Այս իրավիճակում հիվանդները հաշվի կառնեն, թե այդտե՞ղ բուժվեն, թե մեկ այլ բուժհաստատությունում: Այսպիսի կարգ կիրառելու դեպքում մարդիկ կգնան այն բժիշկների մոտ, որոնք արդյունավետ բուժում են իրականացնում: Դա շատ կարևոր է մրցակցության համար: Ինչ վերաբերում է անվճարունակ հիվանդներին, որոնք հնարավորություն չունեն բուժման համար վճարելու, նրանց համար պետք է լինեն ամբողջությամբ պետական հիվանդանոցներ, որտեղ բուժման համար հիվանդից գումար չի պահանջվի, բուժումը կիրականացվի պետության հաշվին, բայց ոչ պետպատվերով, ուղղակի հիվանդանոցի բնույթը կլինի այդպիսին: Այդ հիվանդանոցի ֆինանսավորումը, բժիշկների վարձատրությունը պետք է լինի բարձր, որպեսզի այնտեղի աշխատողները լավ մասնագետներ լինեն:

Որպեսզի հասկանալի լինի, թե խոսքն ինչի մասին է, տեղեկացնեմ, որ ես 90-ական թվականներին առողջապահության նախարարության կողմից նշանակված էի նախագահը մի հանձնաժողովի, որը պետք է ստուգեր` պետպատվերով բուժված հիվանդներն արդյոք կարիք ունեի՞ն պետպատվերի, իրավունք ունեի՞ն պետպատվերից օգտվելու: Գնացի մի հիվանդանոց, որտեղ բոլորը ծանոթ էին, ասացի` ընտրեք հիվանդության պատմություններից երեք ամենալավը, որոնք ստուգելով կարող եմ ձեզ վնաս չհասցնել: Պարզվեց, որ ներկայացված երեքից միայն մեկն իրավունք ուներ պետպատվերից օգտվելու: Հիվանդը պետք է իմանա, որ եթե վաղը պարզվի, որ ինքն իրավունք չուներ պետպատվերից օգտվելու, ինքը պետք է իր համար ձևակերպված գումարը վերադարձնի: Դրա իմաստը նաև այն է, որ պետբյուջեի գումարները հասնեն նրանց, ովքեր իրոք պետպատվերի կարիքն ունեն:

- Վերջերս եղավ առաջարկ` պոլիկլինիկաները դարձնել վճարովի ունևորների համար: Ո՞րն է մեխանիզմը, և և դա ի՞նչ ազդեցություն կունենա առողջապահական համակարգի վրա:

- Պոլիկլինիկաներն առաջնային օղակն են, որը շատ անհրաժեշտ է, դրանք պետք է լինեն ամբողջությամբ անվճար: Ցանկացած մարդ, որը դիմում է պոլիկլինիկա, պետք է կարողանա առաջնային բժշկական ծառայությունը ստանալ: Թվում է, թե դա ճիշտ քայլ է, բայց ունևորներին չունևորներից տարանջատելն անհնար է:

- Նոր նախարարը որպես առաջնահերթություն է սահմանել պարտադիր ապահովագրական համակարգին անցնելը: Ինչպե՞ս եք դրան վերաբերում և ինչ նկատառումներ ունեք: Ըստ ձեզ, ի՞նչ գործոնների է անհրաժեշտ ուշադրություն դարձնել այս գործընթացում:

- Մենք պետք է հասկանանք, թե խոսքն ինչի մասին է: Եթե խոսքն այն մասին է, որ անձին ապահովագրեն այս կամ այն դեպքի համար, դա ուրիշ բան է, իսկ եթե ապահովագրվելով, իրավունք է ձեռք բերում, այլևս գումար չմուծելով, ստանալու ցանկացած բժշկական ծառայություն, դա շատ դրական բան է, միայն դա է ճիշտ ճանապարհը: Միայն այդ ճանապարհով կարող ենք խնդիրը լուծել բժշկական ծառայությունների: Դրանով բժշկական հիմնարկները կունենան նաև այն ֆինանսները, որը նրանց թույլ կտա զարգանալու, նոր սարքավորումներ ձեռք բերելու, նոր տեխնոլոգիաներ ներդնելու: Ապահովագրական համակարգը թույլ կտա նաև մինչ հիվանդի բուժումն ապահովել նրա լիարժեք հետազոտությունը և ախտորոշումը, ինչն այսօր երբեմն կամ հաճախ չի արվում:

- Հայաստանում արդեն գործում է բժիշկների կրեդիտավորման համակարգը: Ըստ ձեզ, ինչպիսի՞ն է դրա արդյունավետությունը:

- Ոչ մի կարծիք չունեմ, չեմ կարող ոչ դրական, ոչ էլ բացասական արտահայտվել այդ մասին: Գործնականում այն չի գործում: Մինչև այժմ ես չգիտեմ` այդ կրեդիտավորումն արդյոք բժշկի աճի, գիտելիքների կամ մակարդակի՞ հետ է կապված: Կրեդիտավորումը նախատեսում է, որ բժիշկը պետք է անցնի համապատասխան վերապատրաստում, տարվա ընթացքում մասնակցի ինչ-որ կոնֆերանսների, սեմինարների և այլն: Պատկերացրեք, որ այս տարվա ընթացքում տասից ավելի ֆորումներ ենք անցկացրել թոքաբանության վերաբերյալ, և բոլորը, ովքեր ներկա են եղել այդ ֆորումին, կրեդիտ են ստացել: Դա զարգացման, գիտելիքների ավելացման ոչ մի երաշխիք կամ փաստ չէ: Դրա համար, կարծում եմ, կրեդիտավորման համակարգը պետք է ուղղվածություն ունենա: Այսինքն՝ եթե այդ բժիշկն ունի մասնագիտական ինչ-որ ուղղություն, ասենք, թոքաբան է, ապա միայն այդ ուղղությամբ կոնֆերանսներին, սեմինարներին, ֆորումներին, կոնգրեսներին  մասնակցելու դեպքում պետք է ստանա կրեդիտներ, և ոչ թե, օրինակ, նյարդաբանության հետ կապված այդպիսի միջոցառմանը ներկա գտնվելու: Ընդգծում եմ` պետք է մասնակցի, այսինքն` ելույթ ունենա, գործ ներկայացնի, զեկույցով հանդես գա, ոչ թե պարզապես ներկա գտնվի: Մինչդեռ, այսօր բժիշկների մոտ 90 տոկոսը կրեդիտներ է ստանում նաև նշածս միջոցառումներին պարզապես ներկա գտնվելու համար: Եթե այդ կապակցությամբ հավաստագիր է ստացել, ուրեմն ինքը կրեդիտ ունի: Բժիշկը պետք է կրեդիտ ստանա այն դեպքում միայն, եթե տարվա ընթացքում իր մասնագիտությամբ հոդված է հրապարակել, ինչ-որ հետազոտություն է արել, մասնակցել է այսինչ ֆորումին, այսինքն` ելույթ է ունեցել: Ծայրահեղ դեպքում այդպիսի միջոցառումների մասնակիցներին և սոսկ ներկա գտնվողներին պետք է տարբեր կրեդիտներ տրվեն, վերջիններիս, բնականաբար, ավելի քիչ: Կրեդիտներ տալու համար պետք է առավել կարևորել ոչ թե այդպիսի միջոցառումներին, այլ վիրահատություններին մասնակցելը, տվյալ բժշկի պրակտիկ անթերի գործունեությունը, կատարած մասնագիտական հետազոտությունները: Կարծում եմ, որ այսօրվա կրեդիտավորումն արդյունավետ չէ, բանի պետք չէ:

- Կա՞ արդյոք առողջ մրցակցություն Հայաստանի առողջապահության ոլորտում: Շատ բժիշկներ բողոքում են մոնոպոլիաների առկայությունից:

- Իմ կարծիքով, մրցակցություն չպետք է լինի, պետք է փոխլրացում լինի, իսկ առողջապահություն ասելով, մենք պետք է հասկանանք համակարգ: Բժիշկները պետք է ոչ թե մեկը մյուսին մրցակից, այլ լրացնող լինեն: Այն օրվանից, երբ բիզնեսը, առևտուրը մտան բժշկության մեջ, բժշկությունը շատ տուժեց: Սակայն մենք գտնվում ենք այն աշխարհում, որը կա, և որտեղ կա նաև բիզնեսը: Ես դեմ եմ, որ բժշկությունը լինի բիզնեսի գործիք, բիզնեսն առաջնային չէ, բժշկական հիմնարկներում բիզնես ընդհանրապես չպետք է լինի: Բժշկական հիմնարկներում պետք է լինի վճարում, սակայն միայն իրական ծախսերի հետ կապված:

- Եթե ձեզ արտերկրից աշխատանքի առաջարկ ներկայացնեին, կլքեի՞ք հայրենիքը:

- Ոչ: Ես Ռուսաստանից եմ եկել Հայաստան, ինչո՞ւ պետք է գնամ:

- Ինչպե՞ս եք վերաբերում բժիշկներին, որոնք լքում են հայրենիքը:

- Ամեն մարդ ազատ է իր ընտրության հարցում: Եթե ուշադրություն դարձրել եք, նրանք սոցիալական վատ վիճակի պատճառով, վատ ապրելու հետևանքով չէ, որ գնում են: Շատ վատ եմ վերաբերվում:

- Դուք կգերադասեիք աշխատել մասնավո՞ր, թե պետական հիվանդանոցում: Ինչո՞ւ…

- Գերադասում եմ աշխատել հիվանդների հետ, բուժհաստատությունը պետական կլինի, թե սեփական` նշանակություն չունի, բայց ես չեմ աշխատի բիզնեսի համար: Իմ ամբողջ աշխատանքային գործունեության ընթացքում աշխատել եմ պետական հիմնարկում, սակայն ոչ մի բան չունեմ հակադրվելու մասնավոր բժշկական ծառայություններին: Նրանք ունեն իրենց արժեքը, բայց այստեղ մի բան կա, որը վնասում է բժշկությանը: Մասնավոր բժշկական հիմնարկներ ստեղծվում են ոչ թե բժշկական կորիզի շուրջ, այլ ստեղծվում են փող ունեցողի ձեռքով: Դրանք տարբեր բաներ են: Ես իմ հիվանդներին հետազոտման համար ուղարկում եմ այն հիմնարկներ, հետազոտական լաբորատորիաներ, որտեղ բժշկական ծառայությունն առաջնային է, որտեղ այդ ծառայությունը հիմնվել է բժշկական կորիզից: Հիմա ամեն անկյունում կա լաբորատորիա, որտեղ կարող են անել հետազոտություններ և բիզնեսի համար փող են աշխատում: Գրեթե բոլոր ախտորոշիչ կենտրոնները խորհրդատուներ են վերցնում, բացում են ակնաբուժական, գինեկոլոգիական և այլ կաբինետներ, որպեսզի իրենց բիզնեսը զարգացնեն, սակայն դա սխալ է, եթե ախտորոշիչ կենտրոն են, միայն ախտոոշմամբ պետք է զբաղվեն: Ընդ որում, նրանց տրված արտոնագրի մեջ պետք է երևա, թե ինչ ախտորոշումներ կատարելու իրավունք ունեն:

- Ինչպե՞ս բարձրացնել բնակչության վստահությունը ոլորտի նկատմամբ:

- Երբ որ բժշկի գործունեությունը տալիս է արդյունք, հիվանդի մոտ առաջանում է վստահություն: Վստահություն պետք չէ ստեղծել, պետք է ստեղծել այնպիսի պայմաններ, որպեսզի հիվանդը վստահ լինի, որ եթե դիմում է տվյալ բուժհաստատություն, կստանա լիարժեք բուժում: Եթե հիվանդը զգում է, որ բժիշկը սրտացավ է, իր հոգսերի թեկուզ մի մասը վերցնում է իր վրա, վստահում է նրան: Ինչպե՞ս վստահեն պոլիկլինիկայի բժշկին կամ ընտանեկան բժշկին, որը որոշակի գումար ստանալու համար պետք է սպասարկի այսքան հիվանդների: Դա հիմքից սխալ է, որովհետև եթե բժիշկն ուզում է հիվանդին նորմալ նայել, գոնե մի 40 րոպե պետք է զբաղվի այդ հիվանդով: Պոլիկլինիկայի բժիշկը պետք է օրական 20 հիվանդի նայի, որ ստանա այդ չնչին աշխատավարձը: Դրա համար նա համատեղությամբ է աշխատում, և հիվանդին ընդունելը տևում է կարճ: Այսինքն` մենք հատուկ ստեղծում ենք պայմաններ, որ բժիշկը չօգտագործի, չկարողանա օգտագործել իր ունակությունները: Դրա համար աշխատավարձն այդ օղակում, պոլիկլինիկաների բժիշկների, ընտանեկան բժիշկների աշխատավարձը չպետք է կապված լինի հիվանդների քանակի հետ, պետք է կապված լինի նրա մակարդակի հետ` անկախ նրանից, թե օրվա ընթացքում տա՞սը հիվանդի բուժեց, թե մեկ:

- Ունե՞ք որոշակի առաջարկներ, որոնք կուզեիք ներդրվեին առողջապահական համակարգում:

- Կուզենայի առողջապահության նախարարության կողմից ընդունվեր բուժհիմնարկների ֆինանսավորումն ըստ բուժած հիվանդների քանակի: Այսինքն` եթե տասը հիվանդի է բուժել, տասը հիվանդի համար ֆինանսավորում ստանա: Ոչ թե տրվի 20 հիվանդի ֆինանսավորում, և ղեկավարը չիմանա՝ ինչ անի, որ 20-ի համար տրված գումարն օգտագործի, կամ հիվանդների քանակը լինի շատ, և տարեկան հաստատված բյուջեի շրջանակում տրվող գումարը չբավականացնի: