Մեր երկրում բիզնեսն ու բժշկությունը խառնված են իրար
Բնակչությունն առաջինը տեսնում է միայն փող, ոչ թե բժշկական օգնություն: Դա իրենց շեղում է, մարդիկ չեն կարողանում ճիշտ հասկանալ` իրենց բժշկական օգնությո՞ւն են ցույց տալիս, թե իրենց հաշվին փող են աշխատում: Մեզ մոտ բիզնեսն ու բժշկությունը խառնված են իրար: Ահա այս կարծիքին է մանկական սրտաբան Կարեն Կուրդովը, որը 1993 թվականից աշխատում է «Նորք-Մարաշ» բժշկական կենտրոնում, մանկական սրտաբանական կլինիկայում, իսկ մինչ այդ աշխատել է Միքայելյանի վիրաբուժության ինստիտուտում որպես սրտի վիրաբույժ, այնուհետև դարձել ինտերվենցիոն մանկական սրտաբան:
-Ըստ ձեզ, Հայաստանում ապահովվա՞ծ են բավարար պայմաններ որակյալ բժշկության համար, ի՞նչ է դրա համար անհրաժեշտ, և որքանո՞վ է դա իրատեսական մեր երկրի համար: Հատկապես ո՞ր ուղղությամբ աշխատանք կա անելու:
- Հայաստանն ունի ոչ վատ բժշկություն, բուժման որակը բարձր չէ, բայց բավարար է: Հատկապես դեկտեմբերյան երկրաշարժից հետո, երբ կապեր ստեղծվեցին Սփյուռքի մասնագետների, արտերկրի հետ, և՛ մասնագետների, և՛ սարքավորումների առումով բժշկության ոլորտում էական բարելավում կատարվեց: Բժշկությունը Հայաստանում բավականին մակարդակ ունի: Իբրև օրինակ կարող եմ ասել, որ մեկ տարի ապրել եմ Ֆրանսիայում, շփվել այնտեղի բժշկության հետ` կապված և՛ իմ առողջության, և՛ մի փոքր էլ մասնագիտական հարցերի հետ, ու շատ հանգիստ խղճով կարող եմ ասել, որ մեր և իրենց բժշկության մեջ շատ մեծ տարբերություն, ինչպես եղել է Խորհրդային Միության ժամանակ, չկա: Միևնույն ժամանակ կա լուրջ տարբերություն համակարգային խնդիրների: Կարծում եմ, որ մեզ մոտ շատ սխալ բժշկական համակարգ է գործում: Սա ասում եմ որպես մասնագետ երկար տարիներ Հայաստանում աշխատելով, բավական ժամանակ Միացյալ Նահանգներում աշխատած և այնտեղի բժշկությունը տեսած լինելով, համապատասխան համեմատականներ կատարելով:
Մեր գլոբալ խնդիրներից մեկը վերաբերում է ֆինանսական հարցին: Աշխարհում անվճար բժշկություն գոյություն չունի, այսօր բոլորը դա շատ լավ հասկանում են: «Անվճար բժշկություն» հասկացություն եղել է միայն Խորհրդային Միությունում, դրանով էլ պայմանավորված էր այդ բժշկության մակարդակը: Չկա անվճար բժշկություն, որովհետև բժշկությունը շատ թանկ ասպարեզ է, բժշկությունը պարտադիր պետք է լինի վճարովի, բավական մեծ գումարներ պետք է ներդրվեն այդ ասպարեզում, որպեսզի այն դառնա որակյալ, ապահովի և՛ մասնագետների բարձր որակավորումը, և՛ ժամանակակից, գերժամանակակից սարքավորումների առկայությունը, լուծվեն նաև մի շարք այլ հարցեր:
Հայաստանի մասին երևի թե չեմ կարող ասել, բայց Երևանում կլինիկաների տեխնիկական ապահովվածությունը միջին կամ միջինից բարձր մակարդակի է: Այն ցածր կամ խորհրդային տարիների մակարդակին չէ: 1980 թվականից աշխատել եմ Հայաստանում իբրև սրտի վիրաբույժ, 10 տարուց ավելի աշխատել եմ Միքայելյանի կենտրոնում, որը բոլոր ցուցանիշներով եղել է Հայաստանի լավագույն կենտրոնը: Սակայն այն չուներ նույնիսկ սովորական էխոկարդիոգրաֆ` ուլտրաձայնային սարքավորում` նախատեսված սրտի հետազոտության համար: Այժմ ես անհրաժեշտ սարքավորումների խնդիր չեմ տեսնում, դրանք բավարար են, բայց դա չի նշանակում, որ տեխնիկական ապահովվածության վիճակը լավ է:
Այսօր բնակչության դժգոհությունը բժշկությունից, իմ կարծիքով, հիմնականում կառուցվածքային, համակարգային խնդիրների հետ է կապված, մասնագետների հետ այնքան էլ կապված չէ: Ես կասկած չունեմ, որ կարելի է նշել Հայաստանում բժշկության տարբեր ոլորտներում աշխատող մի քանի հարյուր շատ լավ մասնագետների անուններ: Սա ասում եմ նաև որպես տարբեր հիվանդությունների դեմ բժշկական օգնություն ստացած պացիենտ:
Մյուս խնդիրը վերաբերում է բժշկությանը և բիզնեսին: Բժշկությունն իրավունք չունի առաջին հերթին լինելու բիզնես, հետո նոր` բժշկություն, մինչդեռ Հայաստանում հիմնականում գերադասվում է բիզնեսը: Թե ինչ ձևով, դա այլ խնդիր է, (կարող է ես ուղիներ ցույց չտամ, պարտավոր չեմ ցույց տալ և իմ գործը չէ ուղիներ ցույց տալը, իմ գործն է, իբրև սովորական բժիշկ, քննադատել այդ երևույթը, ասել, թե որտեղ եմ տեսնում սխալը), բայց այս վիճակը պետք է շտկել, կարգավորել: Դա պետք է անեն նախարարության աշխատակիցները: Ամեն մի գործունեություն, ամեն մի ասպարեզ, որն այսօր Հայաստանում սկսում է զարգանալ, առաջնահերթ կարևորում է բիզնեսը: Դրա մեջ կա գաղափար, որը շատ սխալ է: Բնակչությունն առաջինը տեսնում է միայն փող, ոչ թե բժշկական օգնություն: Դա իրենց շեղում է, մարդիկ չեն կարողանում ճիշտ հասկանալ` իրենց բժշկական օգնությո՞ւն են ցույց տալիս, թե իրենց հաշվին փող են աշխատում: Մեզ մոտ բիզնեսն ու բժշկությունը խառնված են իրար, այսինքն` մենք չունենք ապահովագրական համակարգ: Մենք չունենք այցելուների կեսից ավելին կազմող այնպիսի հիվանդներ, որոնք ապահովված են, փողի խնդիր չունեն և կատարում են այն, ինչ ասում է բժիշկը` գործիքային հետազոտությունների, դեղորայքի, բուժման համար: Այս վիճակը մինչև չշտկվի, մինչև դրա մասին չասեն, չբացատրեն, չապացուցեն իրենց աշխատանքով, բնակչությունը չի հասկանա: Դա շատ երկար աշխատանք է պահանջում, որովհետև մեր բնակչությունը սկզբունքորեն չի ուզում հասկանալ հիվանդություն ասվածը, նա ուզում է սև-սպիտակ հասկանալ, օգնեցին-չօգնեցին, փող քիչ ծախսեցի- շատ ծախսեցի: Քիչն ու շատն էլ հարաբերական հասկացություն է, բնակչությունը չի հասկանում, որ հիվանդի ճակատին չի գրված հիվանդությունը, հետազոտվելու, հաճախ տարբեր հետազոտությունների անհրաժեշտություն կա:
Մյուս խնդիրը, որը համակարգային փոփոխություններ է պահանջում, բժիշկների ահռելի մեծ քանակն է, որի մասին խոսել եմ դեռ 1990 թվականին: Փորձել եմ ապացուցել, որ բժիշկների քանակությունն այնքան շատ է, որ լավն ու վատը խառնվում են, հիվանդը չի կարողանում ընտրել լավ, բարձրորակ մասնագետին: Բժիշկների այդքան շատ լինելը դարձյալ Խորհրդային Միության սխալ համակարգի հետքերից է, որը շարունակվում է նաև մեր օրերում, ինստիտուտները բարգավաճում են, բացվում են մասնավոր ինստիտուտներ, դիպլոմը տալիս են, ասում են՝ բժիշկ է: Ես չեմ ասում, որ բոլոր նորավարտները զուրկ են անհրաժեշտ գիտելիքներից, մենք աշխատում ենք երիտասարդության հետ, շատ լավ երիտասարդ մասնագետներ ունենք, բայց այդ քանակության բժիշկների անհրաժեշտություն Հայաստանում, անշուշտ, չկա:
Համակարգային խնդիրներից մեկը պետական մակարդակով բժիշկների ռեեստր ունենալն է, որպեսզի պացիենտները կարողանան ծանոթ լինել Հայաստանում բժշկության տարբեր ոլորտներում գործող բոլոր բժիշկներին և կարողանան կողմնորոշվել, թե ում մոտ գնան: Հիվանդը չի իմանում, թե ում մոտ գնա, ում մոտ գնում է, փող է վճարում: Օրինակ, ասում են` ստացեք երկրորդ կարծիք: Առաջինն ինքը չգիտի, թե ում մոտ գնա, որ 2-րդ կարծիք ստանա: Մյուսը` ամեն մեկի մոտ գնալիս, պետք է փող տա: Վերջիվերջո, եթե նա նույնիսկ փողի խնդիր չունի, չգիտի ում մոտ գնա, ինչպես ընտրի լավ կամ լավագույն մասնագետին: Մեր ստանդարտը խորհրդային տարիներին բուժհաստատության շենքն է եղել, մենք մասնագետի դեմք գրեթե չենք ունեցել, մարդիկ ասել են` այսինչ հիվանդանոցում է լավ, այսինչ հիվանդանոցում մաքուր է և այլն, և այլն: Այսինքն` այդ արտաքին բաներն են եղել կողմնորոշիչները, որոնք ոչ միշտ են համապատասխանում տվյալ բուժհաստատությունում մատուցված բժշկական ծառայությունների որակի հետ: Այսօր էլ շատերը կողմնորոշվում են նույն սխսլ կողմնորոշիչներով: Այսօր անգամ բժշկական կենտրոնների որոշ տնօրեններ են փնտրում լավագույն մասնագետներին:
- Դուք, որպես մասնագետ, ձեզ պաշտպանվա՞ծ եք զգում, ե՞րբ և ինչո՞ւ է բժիշկն անպաշտպան:
- Այդ հարցն էլ ինձ միշտ հետաքրքրել է և միշտ համարել եմ, որ Հայաստանում, դարձյալ, ցավոք, Խորհրդային Միության հետևանքներն են, բժիշկն ընդհանրապես պաշտպանված չէ: Այսինքն` եթե կա մի իրավիճակ, որը կոնֆլիկտային է, բժիշկը պաշտպանված չէ: Անձամբ ես ինձ շատ պաշտպանված եմ զգում, որովհետև այստեղ մտնում են իմ բնավորությունը, իմ աշխատանքի ձևը, հիվանդների հետ խոսելու իմ ձևը, իմ վերադասների հետ խոսելու ձևն իմացող մարդիկ: Սակայն գիտեմ, որ բժիշկները Հայաստանում, ընդհանուր առմամբ, պաշտպանված չեն, որովհետև ցանկացած բժշկի գլխին կարող են փորձանք բերել, եթե կա դրա համար ինչ-որ մի նույնիսկ կողմնակի պատճառ` չոր է խոսել, կոպիտ է խոսել, ինչ-որ հարցեր է փորձել քննարկել, որոնք համարում են, որ իր խնդիրը չէ կամ նա չի համապատասխանում նրան, որ այդ հարցերը քննարկի: Շատ հեշտ կարող են այդ բժշկի նկատմամբ խնդիր առաջացնել, նույնիսկ լուրջ իրավական ինչ-ինչ հարցեր, որովհետև բժիշկն այն մասնագետը, այն աշխատանքը կատարող անձն է, որի գործում միշտ էլ մի բան կարող է սխալ լինել, իսկ այդ սխալը, երբ հարմար է, կարող են չնկատել, երբ հարմար չէ, դա ուռճացնել ու դարձնել շատ մեծ պրոբլեմ: Բժիշկների պաշտպանվածությունն Եվրոպայում է, դա իմ աչքով եմ տեսել, նման պաշտպանվածություն ես որևէ այլ տեղ չեմ տեսել: Այնքան հանգիստ է բժիշկն այնտեղ աշխատում, որովհետև գիտի, որ ինքը պետական մակարդակով է պաշտպանված: Բացի նրանից, որ այնտեղ բնակչության կուլտուրան ավելի բարձր է և այլն, և այլն, բժիշկն օրենսդրորեն և գործնականում պաշտպանված է: Այնտեղ գործող համակարգն երբևէ չի թողնի, որ ինչ-որ մեկը բժշկի նկատմամբ հանիրավի, առանց ապացույցների, որևէ քայլ կատարի: Մեզ մոտ հիվանդի մահը, եթե դրանով հետաքրքրված են ինչ-ինչ անձինք, կարող է բժշկի համար դառնալ լուրջ խնդիր, եթե նույնիսկ չկա նրա մեղքը տվյալ հիվանդի մահվան մեջ: Եվ հակառակը` հիվանդի մահը, որով ոչ մեկը չի հետաքրքրված, կարող է հենց այնպես անցնել, գնալ: Եղել են դեպքեր, երբ ես ուզեցել եմ դատի տալ հիվանդի ընտանիքի անդամներին, որովհետև ծնողն իրեն անվայել է պահել և այլն, բայց ինձ ասել են, որ դա անհնար է, այդ դեպքում ավելորդաբար կծախսեմ իմ մեկ տարվա ամբողջ աշխատավարձը և ոչ մի արդյունք չեմ ստանա:
- Բժիշկների վարձատրությունը Հայաստանում բավարա՞ր է արժանավայել կյանք վարելու համար:
- Հավանաբար ոչ: Երևի թե մարդ չկա, որ ասի այո: Իմ աշխատավարձից 200 000 դրամից ավելի հարկեր են գանձվում, բայց, արդեն երկրորդ տարին է, թոշակառու եմ, ստանում եմ ընդամենը 51 700 դրամ թոշակ:
- Պետպատվերի շրջանակներում կատարվող վճարումները նպաստո՞ւմ են բուժման որակի բարձրացմանը կամ ժամանակակից բուժում ապահովելուն:
- Ոչ, որովհետև դրանք նույնիսկ համարժեք չեն մեր կատարած ծախսերին, կազմում են դրանց 60-65 տոկոսը: Այս հանգամանքը կամ իրողությունը հակառակը` կարող է ինչ-որ չափով բացասաբար է ազդում որակի վրա, հատկապես վերջին ժամանակներում: Վստահ չեմ, որ այդ հատկացումներն այսօր ապահովում են մեր աշխատավարձերը, որովհետև եթե մենք նախկինում աշխատավարձ ստանում էինք ամիսն երկու անգամ, վերջին շրջանում աշխատավարձի վճարումը դարձել է ամիսը մեկ, նաև աշխատողների որոշ կրճատումներ են կատարվել, և ոչ թե այն պատճառով, որ վատ են աշխատել, այլ նրա համար, որ կենտրոնը ֆինանսական խնդիրներ ունի:
