Արդ­յու­նա­վետ ծրա­գիր հի­պեր­տո­նիկ հի­վանդ­նե­րի հա­մար

Ըստ մասնագետի հաշվարկների՝ Հայաստանում 1 բժիշկ-սրտաբանը պետք է բուժի մոտավորապես 2000 հիպերտոնիկ հիվանդի: Նման իրավիճակը վերահսկելի դարձնելու և համակարգը կայացնելու համար անհրաժեշտ է կառուցողական և արդյունավետ  մեխանիզմներ մշակել: Մանրամասները՝ «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի սրտաբանական բաժանմունքի վարիչ Լևոն Քոչարյանի հետ զրույցում:

- Ձեր ոլորտի մասնագետները հաճախ են ասում, որ սրտաբանությունը վերջին տասնամյակում Հայաստանում լուրջ առաջխաղացում է ապրում: Ինչո՞վ եք պայմանավորում այդ առաջխաղացումը

-Ես կասեի՝ մեծ առաջխաղացում կա, և դա պայմանավորված է առաջին հերթին ինֆորմացիայի ազատությամբ՝ ինտերնետային կապ, գրականություն, հաշված վայրկյաններում մեզ հասնող նորարարություններ: Երկրորդ հանգամանքը արտերկրում փորձ ձեռք բերելու, տեսնելու, շփվելու ու սովորածը մեզ մոտ կիրառելու հետ է կապված, ինչի հնարավորությունը նախկինում քչերն ունեին: Երրորդ պատճառն էլ երևի սրտաբանական ոլորտում ճիշտ քայլեր, նեդրումներ անելն է: Իսկ թե ինչու է հենց սրտաբանության ոլորտը զարգանում, պատճառը շատ պարզ է: Ոչ միայն Հայաստանում, այլև ամբողջ աշխարհում սրտանոթային հիվանդությունները հիվանդացության և մահացության ցուցանիշով առաջին տեղում են շարունակում մնալ: Բնականաբար այս ամենը կանխարգելելու և ոլորտը կանոնակարգելու անհրաժեշտություն է առաջ գալիս: 20 տարի առաջ Հայաստանում ինվազիվ սրտաբանական երկու կենտրոններ կային ընդամենը, իսկ այսօր արդեն 10-ից ավելի են: Բացի այդ, մենք հրաշալի կադրեր ունենք, որոնցից շատերը դրսում են վերապատրաստվել: 

-Բայց մյուս կողմից չենք կարող չնկատել, որ սրտանոթային հիվանդություններից մահացությունների թիվը տարեցտարի աշխարհում և Հայաստանում աճում է: Ինչու՞: 

-Այո, դուք ճիշտ եք: Կոնկրետ մեր երկրի պես անցումային փուլում գտնվող երկրների համար որպես պատճառներ շարունակում են մնալ սթրեսը, էկոլոգիական խնդիրները, վատորակ սնունդը, դեղորայք գնելու համար անհրաժեշտ գումարի բացակայությունը,  ոչ առողջ ապրելակերպը: Սրտանոթային հիվանդությունները և դրանցից մահացության դեպքերը աստիճանաբար երիտասարդանում են, ինչը ևս լուրջ խնդիր է այսօր: 

-Հիվանդությունները բուժելն ավելի դժվար է, քան դրանք կանխարգելելը: Պետական կանխարգելիչ ի՞նչ ծրագրեր են իրականացվում և Դուք՝ որպես սրտաբան, ինչպիսի՞ն եք տեսնում այդ ուղղությամբ պետություն-ոլորտ համագործակցությունը:

-Կանխարգելիչ բազմազան ծրագրեր են իրականացվում՝ անվճար հետազոտություններ, պոլիկլինիկական ծառայություններ, պայքար ծխելու դեմ, առողջ ապրելակերպի քարոզարշավ և այլն: Բայց խնդիրն իր ողջ բարդությամբ շարունակում է մնալ, և մահացությունների թիվն էլ շարունակում է աճել: Ես մասնավորապես կուզեի խոսել այն գործոնների մասին, որոնք հանգեցնում են հիվանդության ու նաև մահվան: Բարձր խոլեստերինը, շաքարային դիաբետը, գիրությունը, ծխելը, ոչ առողջ ապրելակերպը իհարկե այդ գործոնների թվում են, բայց առաջին տեղում շարունակում է մնալ զարկերակային հիպերտենզիան՝ բարձր զարկերակային ճնշումը: Ու դա այն պայմաններում, երբ հիվանդի զարկերակային բարձր ճնշումը հաշված րոպեների, ժամերի կամ մեկ օրվա ընթացքում իջեցնելը բժշկի համար դժվար գործ չէ: Հարցն այն է, որ բարձր ճնշումը կարգավորող դեղերի ու պրեպարատների պակաս չկա. դեղագործական ընկերությունների միջև լուրջ մրցակցություն կա այդ հարցում: Բայց որոշիչ գործոնն ու բարդությունը ճնշման թիրախային թվերը  վերահսկողության տակ պահելն է: Մեծահասակների շրջանում հիվանդների շատ փոքր տոկոսը գիտե, որ ինքը բարձր զարկերակային ճնշում ունի: Եթե մեր 3 միլիոնանոց բնակչության մոտ 30-40 տոկոսը տառապում է զարկերակային ճնշման բարձրացմամբ, ապա նրանց միայն 50 տոկոսն է տեղյակ, որ ճնշում ունի, դեղորայք օգտագործում է այդ 50 տոկոսի ուղիղ կեսը և միայն 10 տոկոսն է, որ վերահսկվում է: Ճնշման ապարատները հասանելի են բոլորին, բայց մարդիկ չեն սիրում պարբերաբար չափել իրենց ճնշումը: Իսկ նրանք, ովքեր տեղյակ են իրենց վիճակին, չեն սիրում կանոնավոր դեղորայք օգտագործել, խմում են դեղը միայն այն ժամանակ, երբ իրենց վատ են զգում: Իհարկե խնդրի ֆինանսական կողմն էլ կարող է իր ազդեցությունը ունենալ: Բացի այդ, դեղերի երկարատև օգտագործումը բերում է դրանց էֆեկտիվության նվազման կամ հարակից ազդեցությունների: Ընդ որում, պատկերը շատ չի տարբերվում նաև ամենազարգացած երկրներում. Եվրոպայում հիվանդների մոտ 30-40%-ի ճնշումն է վերահսկվում, այն դեպքում երբ բոլոր հիպերտոնիկ հիվանդները պիտի անընդհատ հսկողության տակ լինեն: Եթե միջին մոտավոր հաշվարկով վերցնենք՝ Հայաստանում կա 600 հազար հիպերտոնիկ հիվանդ, ապա սրտաբանների թիվը չի գերազանցում 300-ը: Ինչպե՞ս պիտի այդ 300 սրտաբանները կարողանան վերահսկել այդ 600 հազարին: Պատկերացրեք ինչ տեղի կունենա, երբ այդ հիվանդներից ամեն մեկն իրեն վատ զգալու դեպքում օրվա և գիշերվա ցանկացած ժամի զանգի իր բժշկին: Արդյո՞ք տվյալ սրտաբանն իր ասենք 2000 հիվանդներին կարող է անուն առ անուն, հիվանդության պատմություն առ պատմություն, նշանակում առ նշանակում հիշել և անընդհատ հետևել նրանց ինքնազգացողությանը: Իհարկե ոչ: Եվ սա ամբողջ աշխարհում է գլոբալ խնդիր: 

-Իսկ այդ խնդրին նոր, արդիական լուծումներ գտնել հնարավոր չէ՞:

-Հնարավոր է: Հենց դրան է ուղղված զարկերակային հիպերտենզիայով հիվանդների բուժման վերահսկումը ապահովող կենտրոնի ստեղծման համակարգչային ծրագիրը /hbp.am/, որը հնարավոր եղավ կյանքի կոչել հայ ծրագրավորողների պրոֆեսիոնալ աշխատանքի շնորհիվ: Ծրագիրն արդեն ներկայացրել եմ ինչպես Եվրոպայում, այնպես էլ Հայաստանում տեղի ունեցած սրտաբանական 10-րդ համաժողովին, և այն դրական գնահատականի է արժանացել: Իսկզբանե նպատակս էր մշակել ծրագիր, որը թույլ կտա քիչ ռեսուրսով, արագ և արդյունավետ կերպով հետևել հիպերտոնիկ հիվանդի կյանքի ընթացքում առաջացած բարդություններին և նրան պահել անընդհատ վերահսկողության ներքո: Գաղափարը հետյալն է. եթե հիվանդը անցել է համապատասխան հետազոտություններ, նշանակվում է դեղորայքային բուժում, նրա հետ պայմանավորվածություն է ձեռք բերվում ու նրա անձնական տվյալները, հիվանդության պատմությունը, ցուցումները մուտքագրվում են hbp.am համակարգ: Միայն իրեն հասանելի կոդով նա մուտք է գործում կայք, որտեղ ցանկացած պահի կարող է իր ճնշման տատանումների մասին նոր տվյալներ թողնել: Ծրագիրն այնպես է մտածված, որ յուրաքանչյուր հիվանդի հիվանդության հետ կապված հնարավոր կանխատեսումների և զարգացումների և ըստ այդմ անհրաժեշտ ցուցումների փաթեթ կազմվի ու տեղադրվի կայքում: Օրինակ, եթե հիվանդն ունի ճնշման տատանումներ, մուտքագրում է իր ճնշման չափման վերջին տվյալները և համապատասխան հարցաշար լրացնելուց հետո համակարգիչն ավտոմատ կերպով նրան ցուցումներ է տալիս: Այսպիսով, հիվանդը պարտավորվում է ժամանակ առ ժամանակ չափել և մուտքագրել իր ճնշման թվերը:

Ըստ այդմ, համակարգիչը նրան ցուցումներ է տալիս, իրազեկում նրա վիճակի մասին: Սակայն նշեմ նաև, որ ծրագիրը ուղղակի ավտոմատ չի գործում, այն գտնվում է բժիշկ-օպերատորի վերահսկողության ներքո՝ շուրջօրյա հերթապահության ռեժիմով: Օպերատորը հետևում է հիվանդի գործողություններին, բայց միջամտում է միայն կրիտիկական պահերին, երբ հիվանդի վիճակը անվերահսկելի է դառնում, և շտապ օգնության անհրաժեշտություն է առաջանում: Հիվանդին տրվում է հարցաշար. այն լրացնելուց հետո եթե պարզվում է, որ առկա են բարդություններ՝ կրծքավանդակում ուժեղ ցավեր, սրտխփոցներ, ճնշման կտրուկ տատանումներ, գլխապտույտ, ապա օպերատորը միջամտում է: Համակարգիչն իր ձայնային և լուսային ազդանշաններով նրան իրազեկում է առկա վտանգի մասին: Եթե հիվանդին անհրաժեշտ է լինում շտապ օգնությամբ տեղափոխել հիվանդանոց, ապա մենք կարող ենք նրա հիվանդության, ընդունած դեղերի, անցած բուժումների, ընթացիկ վիճակի մասին  ամբողջ ինֆորմացիան անմիջապես ուղարկել համապատասխան հիվանդանոց: 

-Բայց արդյո՞ք բոլոր հիվանդներն են ի վիճակի Հայաստանում օգտվել ինտերնետից: Բացի սոցիալական խնդիրներից շատերը նաև էլեկտրոնային գրագիտության խնդիր ունեն: Մանավանդ եթե այդ հիվանդները տարեց են և հաղորդակցման նոր տեխնոլոգիաներին չեն տիրապետում: 

-Կայքն ունի նաև մոբայլ տարբերակ, ունենք նաև ուղիղ կապ ապահովող հեռախոսահամար, որին մշտապես արձագանքում են օպերատորները: Եթե կան հիվանդին անհասկանալի հարցեր, որոնց պատասխանը նա համակարգչով չի կարող ստանալ, ուղիղ գծով կարող է միանալ օպերատորներին և նրանցից ստանալ իրեն հուզող հարցերի պատասխանը: Միայն թե արդյունավետ վերահսկման համար հիվանդը պարտավորվում է ժամանակին խմել իր դեղերը և կատարել ու մուտքագրել չափումները: Եթե հիվանդը բարեխղճորեն չի ընդունում իր դեղերը և կանոնավոր կերպով չի մուտքագրում իր ճնշման տվյալները, ապա այդպիսի հիվանդին կարող ենք հանել համակարգից՝ դադարեցնելով մեր ստանձնած պարտավորությունները նրա նկատմամբ: Ծրագիրն արդեն մեկնարկել է, դրան մասնակից դառնալու համար պետք է դիմել Գրիգոր Լուսավորիչ հիվանդանոցի Սրտաբանության բաժանմունք: Ժամանակի ընթացքում ծրագիրն ավելի կկատարելագործվի, նոր կլինիկաներ իրենց տվյալներով կմիանան մեր տվյալների բազային, և սա կլինի ցանցային գործուն, արդյունավետ մեխանիզմ՝ վերահսկելու գրանցված հիվանդների ընթացիկ վիճակը ու բարձրացնելու հիվանդների բուժման որակը: Նման ժամանակակից մեթոդով հիվանդների վերահսկողությունը  կարող է լուրջ բեկում մտցնել սիրտ-անոթային հիվանդություններից մահացության դեպքերի քանակը նվազեցնելու հարցում ոչ միայն Հայաստանում, այլև արտերկրում: 

-Դե ինչ, հաջող մեկնարկ մաղթենք ձեր ծրագրին և հուսանք, որ այն իսկապես կնպաստի բժիշկ-հիվանդ կապի առավել արդյունավետ իրացմանը:

Երևակ - Առողջապահական համակարգ