Ստենտավորման գումարի առյուծի բաժինը կողմնակի մարդկանց է հասնում. Վիլեն Մանուկյան

«Նորք-Մարաշ» բժշկական կենտրոնի սրտի վիրաբուժության բաժանմունքի վարիչ Վիլեն Մանուկյանի հետ մեր հարցազրույցը վեր է հանում մեր երկրում նույնիսկ նվազեցումից հետո ստենտավորման գների դեռ շատ բարձր լինելու պատճառը, սրտաբանության ոլորտում նույնիսկ մեր հարևաններից Հայաստանի հետ մնալը, մեր երկրում բժշկի անպաշտպան լինելու պատճառները, ոլորտի հետ կապված բազմաթիվ մտահոգիչ և ուշագրավ մանրամասներ:

-Ըստ ձեզ, Հայաստանում ապահովվա՞ծ են բավարար պայմաններ որակյալ բժշկության համար, ի՞նչ է դրա համար անհրաժեշտ, և որքանո՞վ է դա իրատեսական մեր երկրի համար: Հատկապես ո՞ր ուղղությամբ աշխատանք կա անելու:

– Ասել, որ Հայաստանում այսօր առողջապահության համակարգը կամ որևէ այլ համակարգ իդեալական վիճակում է, միամտություն կլինի: Հսկայական անելիքներ կան բոլոր ուղղություններով, այդպիսի ուղղություն չկա, որտեղ ամեն ինչ ապահովված է: Եթե սրտաբանության ոլորտում մենք 90-ական թվականներին առաջին գծի վրա էինք բոլոր առումներով, ապա այժմ մեր հարևաններն էլ են մեզանից առաջ անցել, մենք այսօր Վրաստանի ետևից ենք վազում ստենտավորման գների առումով, որը ես խայտառակություն եմ համարում մեր համար: Փառք Աստծո, որ վերջին շրջանում ստենտավորման արժեքը Հայաստանում մի քիչ էժանացավ: Սակայն, սա բժշկական հարց չէ, բժիշկներին տրվող հարց չէ, այլ բիզնես, որը բժիշկների հետ ընդհանրապես կապ չունի: Բժիշկն իր գործն է անում, նրա համար ի՞նչ տարբերություն` ինչ գնի ստենտ է դնում, ինքն իր դրած ստենտի, աշխատանքի որակի մասին անհանգստացող մարդ է: Ստենտների գները, որոնք ձեռք են բերվում կենտրոնացված կերպով, խայտառակություն են. թե ինչ մեխանիզմով, չգիտեմ, բայց 200 դոլարանոց ապրանքը, վերջիվերջո, դառնում է 2000 դոլար, կլինիկաներն այդ գնով են ձեռք բերում: Ծայրաստիճան անբավարար եղանակով է այդ ամենը կատարվում: «Նորք-Մարաշ» բժշկական կենտրոնն ինչ-որ գնումների մեխանիզմով, ինչ-որ կենտրոնացված ճանապարհով ստենտները ձեռք է բերում այնպիսի խայտառակ գներով, այնքան թանկ են նստում դրանք հիվանդանոցի վրա, որ հասկանալի է դառնում` ստենտներն այդ գնով չպետք է վաճառվեն: Եթե այդ ապրանքի միջազգային գինը 200 դոլար է, ինչո՞ւ պետք է բազմապատիկ ավելի բարձր գնով վաճառվեն: Ինձ մտահոգում է, որ հիվանդները, որոնք կարիք ունեն բուժական միջամտության, չեն կարողանում այն ստանալ, որովհետև ստենտավորման արժեքի նվազեցումից հետո էլ այդ ծառայությունից օգտվելը դեռ շատ թանկ է: Այսօր դրա պատճառով մենք որակ ենք կորցնում:

Խնդիրն այն է, որ հսկայական արժեքի գործողություն է կատարվում, տվյալ գործողության համար բժշկի աշխատանքի վարձատրությունը ստենտավորման համար գանձվող այդ հսկայական գումարի չնչին մասն է կազմում (վիրավորական կերպով ցածր է, խայտառակություն), հիվանդանոցը ստենտավորման բարձր գնից շատ քիչ է օգտվում, հիվանդանոցի օգուտը չնչին է: Այսինքն` հիվանդանոցը ստենտավորման համար գանձվող գումարից ներդրումներ կատարելու և իր զարգացման նպատակով գումար չի կարողանում հատկացնել, բժիշկն իր զարգացման համար գումար չի ստանում, մինչդեռ ստենտավորման համար գանձվող այդ հսկայական գումարի առյուծի բաժինն իբրև ստենտի արժեք, որի իրական գինն այնքան բարձր չէ, որքանով մեզ է հասնում, ստանում են կողմնակի մարդիկ:

Ամփոփելով պատասխանս՝ ասեմ, որ Հայաստանում, կարծում եմ, ապահովված չեն բավարար պայմաններ որակյալ բժշկության համար: Բավարար պայմաններ ապահովված են այն երկրներում, որտեղ բժշկական տուրիզմ գոյություն ունի: Ինչ-որ միջինասիական մի պետության կամ աֆրիկյան որոշ պետությունների հետ եթե մեզ համեմատենք, բավարար պայմաններ ապահովված են, սակայն եթե Հայաստանը համեմատենք Եվրոպայի, Իսրայելի, ԱՄՆ-ի հետ, որակյալ բժշկության համար անհրաժեշտ պայմանները շատ անբավարար եմ գնահատում:

– Դուք, որպես մասնագետ, ձեզ պաշտպանվա՞ծ եք զգում, ե՞րբ և ինչո՞ւ է բժիշկն անպաշտպան:

– Որպես մասնագետ՝ ծայրաստիճան անպաշտպան եմ զգում. բժշկին կարող են հավասարեցնել հողին… Բժիշկն ինչպե՞ս կարող է պաշտպանվել, երբ այնքան սուբյեկտիվ հարցեր կան: Այդ ամենից պաշտպանվելու համար չափանիշներ են պետք բոլոր տեսակի գործողությունների, միջամտությունների համար: Աշխարհում կան եվրոպական, ամերիկյան ուղեցույցներ, որոնք կետ առ կետ ցուցում են՝ ինչպես վարվել, երբ անել այս կամ այն գործողությունը կամ չանել, և այլն: Դրանք պրակտիկայում բազմիցս ստուգված, հաստատված են, կազմված են մասնագետների, ոչ թե բյուրոկրատների կողմից: Եթե բժշկի գործողությունները կետ առ կետ համապատասխանում են այդ ուղեցույցներում գրվածին, բժիշկը կատարել է այսօր բժշկագիտությանը հայտնի բոլոր անհրաժեշտ քայլերը, սակայն դրանից հետո արդյունքը, ինչ-ինչ պատճառով, բացասական է եղել, ապա բժիշկը մեղավոր չէ, այդպիսի դեպքերում Եվրոպայում և Ամերիկայում բժշկին չեն դատում, ընդհանրապես չեն մեղադրում:

Հայաստանում հիվանդն էլ է անպաշտպան: Այսօր մեր երկրում կարո՞ղ ես ռիսկ անել դիմել իրավապահ մարմիններին կամ դատարան մտնել, եթե հիվանդի հետ որևէ բան է պատահել: Ո՛չ: Ամբողջ քննությունը կախված կլինի նրանից, թե հիվանդն ով է կամ ով է եղել: Եթե նա պատահական մեկը չէ, ինչպես ասում են, շարքային մի քաղաքացի, ապա բժշկին ցանկացած դեպքում` սխալ թույլ տված լինի էլ, թույլ տված չլինի էլ, կդատեն, և հակառակը, եթե խոսքը շարքային քաղաքացու մասին է, ապա որոշ բժիշկներ լուրջ սխալ թույլ տալու դեպքում էլ կարող է չդատվեն:

Այդ ուղեցույցները Հայաստանում դեռ հաստատված չեն: Դրա համար հատուկ կառույց կա: Մենք Առողջապահության ազգային ինստիտուտ ունենք, այդ ինստիտուտը նախորդ տասնամյակներին տվյալ խնդիրն արդեն պետք է լուծած լիներ, այդ մարդկանց աշխատավարձ են տալիս նաև դրա համար: Ընդ որում, խնդիրը միայն սրտաբանությանը չի վերաբերում, այլ նաև բժշկության մյուս բնագավառներին, որոնց առնչվող ուղեցույցները նույնպես հաստատված չեն: Բժիշկն ինչպե՞ս կարող է պաշտպանված լինել, երբ 100 տոկոսով կախված է իր դիմացինի սուբյեկտիվ գնահատականներից: Ոչ մի բան չկա, որ ասես` ահա հաստատված այս տասը կետը, տասն էլ արել եմ ժամանակի մեջ, այսօր հաստատված գիտական պարամետրերով արել եմ ամեն ինչ, իմ նյութատեխնիկական հնարավորությունները սրանք են եղել, իսկ եթե դրանք բավարար չեն եղել, չլիցենզավորեիք այդ հիվանդանոցը, եթե այն չի կարող անել այն, ինչ այդ թղթի վրա գրել եք, լիցենզիան ինչո՞ւ եք տվել… Լիցենզիան տվել են, հիվանդանոցն ապահովված չէ նյութատեխնիկական համապատասխան միջոցներով, ինչը հսկայական գործոն է, սակայն երբ խնդիր է առաջանում, բժշկին տանում, նստացնում են, ասում են բժիշկը շան որդի է, մարդուն սպանեց: Ինչո՞ւ… Ինչո՞ւ է սպանել, մարդն իր գործն է արել:

Սրտաբանության մեջ հաճախ են լինում իրավիճակներ, օրինակ, սուր ինֆարկտը, որոնք լուծում չունեն: Եթե հիվանդին ժամանակին ու ճիշտ օգնություն ցուցաբերվի, բավական ցածր կլինի մահացությունը, բայց նույնիսկ այդ պարագայում միջինը մոտ 30 տոկոսի մահացություն է առաջանում սրտի սուր ինֆարկտի դեպքում, ամեն երրորդը մահանում է: Երբ գործ ունես այդպիսի հիվանդության հետ, կարո՞ղ ես բոլորին բավարարել, կարո՞ղ ես բոլորի համար լավը լինել, չարժանանալ հիվանդատերերի թեկուզ մի մասի, մեղմ ասած, դժգոհությանը, մեղադրանքին: Այս ամենը կախված է նրանից, թե դիմացինդ ինչ դաստիարակություն, մակարդակ, հասկացողություն ունի, բժիշկը կարող է շփվել ում հետ ասես, հանդիպել ինչ վերաբերմունքի ասես, ես ինչ ասես տեսել եմ` հիասքանչ օրինակներից սկսած, մինչև վատը…

Այլ խնդիր է, որ հիվանդը մահացել է բժշկի տգիտության պատճառով, մեկ այլ բան է, երբ հիվանդը մահացել է հիվանդության շատ ծանր լինելու, ժամանակին բժշկին չդիմելու կամ ժամանակին բժշկական օգնություն ցուցաբերելու հնարավորություն չլինելու պատճառով, և բոլորովին ուրիշ բան է, երբ նյութատեխնիկական ապահովվածությունն այնքան վատ է, որ բժիշկը թեև շատ լավ մասնագետ լինելով, շատ բան չի կարող անել: Այդպիսի վիրահատարաններ, հիվանդանոցներ կա՞ն Հայաստանում: Իհարկե՛ կան: Այնպիսի ծիծաղելի վիրահատարաններ կան, որտեղ հիվանդի վիճակի հսկման որևէ տեսակի սարքավորում գոյություն չունի: Ենթադրենք, հիվանդը մահացել է, վիրաբույժն արյան գույնից նոր զգում է, որ հիվանդի մոտ ինչ-որ բան այն չէ: Եթե բժիշկը հսկող ոչ մի սարք չունի կամ ունի այնքան պարզունակ սարք` առաջվա այն օսցիլոգրաֆները, ի՞նչ պահանջել նրանից… Այդպիսի վիճակ կար աշխարհում անցյալ դարի կեսերից դեռ առաջ:

Մի քանի օր առաջ մի տեղ աչքովս ընկավ, որ առողջապահության նախարարությունն այսօր փորձում է լուծել այդպիսի հաստատված ստանդարտներ, ուղեցույցներ ունենալու խնդիրը: Այդ խնդրի լուծումն այսօր կենսական անհրաժեշտություն է նաև այլ առումով, այժմ ապահովագրական գործակալությունները սկսել են բժշկին հետևել` ինչպես ես վարվել, ես ձեզ փող եմ տալիս, գումար եմ կորցնում… Դրա համար էլ ներկայիս նախարարն այդ ճյուղի մարդ լինելով հանդերձ, ինձ թվում է, այսօր այդ հարցն արդեն բարձրացնում է: Բժշկության որակի ստուգումներով ապահովագրական գործակալությունները պետք է զբաղվեն, դա նրանց կարևորագույն գործառույթներից մեկն է, նրանք պետք է պարզեն, թե հիվանդանոցն իր տված գումարներն ինչ է անում, ինչպիսի սերվիս է ապահովում և այլն: Այս աշխատանքները դեռ նոր են սկսվել, սաղմնային վիճակում են:

– Պետպատվերի շրջանակներում կատարվող վճարումները նպաստո՞ւմ են բուժման որակի բարձրացմանը կամ ժամանակակից բուժում ապահովելուն:

– Ոչ, մեր տնտեսությունն այժմ այն վիճակում չէ, որ կարողանա նպաստել, այսօր պետպատվերը կարող է թույլ տալ, որ որոշակի կատեգորիաների հիվանդներ չմահանան, եղած պետպատվերի առկայությունը զարգացման հարց չի լուծում: Մինչդեռ, պետպատվերը, կարծում եմ, պետք է այն մակարդակի վրա լինի, որպեսզի կարողանա նաև հիվանդանոցին զարգանալու հնարավորություն տալ, այսինքն` կարողանա աշխատավարձ վճարելուց բացի զարգացման համար ներդրումներ կատարել: Պետպատվերն այսօր մի կերպ, ինքնարժեքից մի քիչ բարձր վճարում է, բայց այդ պարագայում զարգացումն ո՞ւր մնաց…

Ժամանակակից բուժում ասվածը շատ հարաբերական ու ծավալուն հարց է: Պետպատվերը հնարավորություն տալիս է, որ նվազագույն մակարդակով կամ նվազագույնից մի քիչ բարձր մակարդակով բուժօգնություն ապահովվի, բայց ժամանակակից մակարդակի բուժում ապահովել հնարավոր չէ, եվրոպականի հետ նույնիսկ պետք չէ համեմատել, մենք այնքա՜ն հեռու ենք… Մակարդակի առումով մեզ այսօր համեմատում ենք կողքի երկրների հետ, դժբախտաբար այնտեղ ենք ասել, որ իրենց հետ ենք համեմատում, իսկ ո՞ւր էինք 90-ականներին, հիմա ուր ենք, այն ժամանակ նրանցից շատ առաջ էինք:

– Բժիշկների վարձատրությունը Հայաստանում բավարա՞ր է արժանավայել կյանք վարելու համար:

– Բժիշկների վարձատրությունը Հայաստանում խայտառակ վիճակում է, դժբախտաբար այն բոլշևիկյան վերաբերմունքն է` հայտնի խորհրդային իշխանության սկզբնավորման ժամանակներից, որ լավ բժիշկն իրեն կկերակրի, հիմքում դրված է այդ սկզբունքը: Մինչդեռ, Հիպոկրատն այլ բան է ասել` բժիշկը չպետք է մտածի իր ուտելիքի մասին: Իսկ սրանք վերափոխել են` լավ բժիշկն իրեն կկերակրի: Կկերակրի` նշանակում է ի՞նչ` կաշա՞ռք վերցնի, ի՞նչ անի, ինչպե՞ս ապրի… Եթե բժշկի ստացած աշխատավարձը ծիծաղելի է, և եթե բժիշկն այդ մեխանիզմով աշխատի բացեիբաց, անպայման կդատվի: Հոնորարների համակարգ գոյություն չունի, նորմալ աշխատավարձեր գոյություն չունեն: Բժիշկը պետք է հիվանդով զբաղվի, չմտածի փողի մասին, օրինակ, այն մասին, թե գիշերն ինչպե՞ս է երթուղայինով տուն գնալու…

– Եթե արտերկրի որևէ կլինիկայից ձեզ աշխատանքի առաջարկ անեն, կլքե՞ք հայրենիքը:

– Ինձ առաջարկ արել են, մի անգամ չեն արել, ես հնարավորություն ունեցել եմ դրսում աշխատելու, բայց չէ, ես չեմ կարող առանց Հայաստանի:

– Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այն բժիշկներին, որոնք լքում են հայրենիքը:

– Չեմ մեղադրում, ամեն մեկն իր պատճառներն ունի, ամեն մեկն իր սուբյեկտիվ գնահատականներն ունի: Եթե մարդն իր տեսակով կոսմոպոլիտ է, եթե նրա համար Երևանի Աբովյան փողոցն ու Բևերլի Հիլզը նույն բանն են, հանգիստ կարող է թողնել գնալ, հոգեբանական խնդիր չի ունենա, սակայն եթե առանց Աբովյան փողոցի չի կարող ապրել, ապա այդ բժիշկն ինչպե՞ս կարող է դրսում աշխատել: Առիթ ունեցել եմ դրսում սովորելու, աշխատելու, 7 տարի Մոսկվայում եմ սովորել, Հարավսլավիայում եմ աշխատել մոտ 2 տարի, երկու տեղից էլ առաջարկ ունեցել եմ մնալու, բայց դրսում երկու շաբաթից հիվանդանում եմ առանց Հայաստանի, դրանով արդեն այդ հարցի վերջակետը դրվում է:

– Դուք կգերադասեք աշխատել մասնավո՞ր, թե պետական հիվանդանոցում:

– Ինձ համար մեկ է՝ որտեղ կաշխատեմ: Ես կերազեի աշխատել որևէ տեղ, որտեղ ինձանից պահանջվածը միայն բժշկությունը կլիներ, և ես չէի մտածի` այս ապրանքն ինչպես առան, այս ապրանքը ժամկետի մեջ է, ժամկետի մեջ չէ, որակով է, անորակ է… Դա իմ գործը չէ, ես բժիշկ եմ ընդամենը: