Սրտի բնածին արատ.Բացառիկ բժշկական փաստեր Լանֆրանկոյի կտավում

Հռոմի Պալացիո Բարբերինիում (Palazzo Barberini) գտնվող պատկերասրահում կա մի անսովոր կտավ՝ արտակարգ ոչ միայն որպես գեղագիտական արժեք, այլ նաև որպես բժշկության պատմության կարևորագույն նմուշ: Նկարը գնվել է Իտալական կառավարության կողմից անհատական մի հավաքածուից 2011թ-ին: Այն Ջիովաննի Լանֆրանկոյի  գործերից է՝ ավարտված 1620թ-ին:

Հարվարդի համալսարանի Մասաչուսետսի Ընդհանուր հիվանդանոցի Մանկաբուժության բաժանմունքի բժիշկ Թոմաս Հեյնեն 2014-2015թթ կատարած հետազոտությունների արդյունքում, որին ներգրավված էին նաև Լանֆրանկոյի արվեստին քաջածանոթ արվեստագետներ և նրանց թվում, մասնավորապես պրոֆ. Էրիխ Շլեյերը, գտնում են, որ այս նկարում պատկերված է սրտի բնածին արատով երեխա: Ծերունին, որ բռնել է երեխայի դաստակից, ըստ դասական կրոնական իկոնագրության (iconօgraphy) ենթադրվում է, որ Սուրբ Ղուկասն է, երեխայի հետևում կանգնած երիտասարդ կինը՝ երեխայի մայրը: Ըստ Նոր Կտակարանի՝ Սուրբ Ղուկասը հայտնի է որպես “սիրելի բժիշկ” (Նոր  Կտակարան, Թուղթ առ կողոսացիս 4:14 ), ուստի պատահական չէ, որ Լանֆրանկոյի կտավում նրա դիմաց դրված է Հիպոկրատի գրքերից (հիշեք հին հույն բժիշկ Հիպոկրատի երդումը): Բացի այդ կտավը գեղեցիկ հիշատակում է արվեստի ու բժշկության սերտ կապի մասին, ծերունու մյուս ձեռքին վրձիններն են և նկար (Ըստ ավանդության և կրոնի պատմության մասնագետների՝ Ս. Ղուկասն է առաջին անգամ պատկերել Ս. Կույս Մարիամին):

Ըստ Հեյնեի՝այս կտավն աննախադեպ է: Մինչ Ջիովաննի Լանֆրանկոն իտալական կերպարվեստում հայտնի չէ մեկ այլ դեպք, երբ Սուրբ Ղուկասը պատկերված է միաժամանակ և´ որպես բժիշկ, և´ որպես նկարիչ: Կտավն առավել արտառոց է բժշկական պատմության տեսանկյունից: Յուղաներկով կատարված այս նկարում հետաքրքրական է հատկապես երեխայի պատկերը՝ այտուցված որովայն, ցիանոտիկ մաշկ, մոխրագույն ֆոնի վրա լավ երևում են կապույտ ու կանաչ ակրոցիանոզի արտահայտությունները աչքերի տակ, շուրթերին ու մատների ծայրերին:

Վերածննդի ու Բարոկկոյի ժամանակաշրջանների մի շարք գործերում առկա են հիվանդ երեխաների նկարներ, բայց ոչ մի դեպք չկա, որ պատկերված լինի այտուցված (ջրգողությամբ) երեխա: Նոր Կտակարանում եվս կա դրվագ, երբ Քրիստոսը բուժում է մի ջրգողեալի, բայց հիվանդը երեխա չէ (Ավետարան ըստ Ղուկասի 14:1-6):

Ինչևէ, Ջիովաննի Լաֆրանկոյի նկարը կոչվում է Սուրբ Ղուկասը բուժում է ջրգողությամբ /այտուցված/ երեխային (S. Luca guarisce il bambino idropico): Հունարենից hydrops բառից է, արմատը hydro-ջուր, անտիկ տերմինաբանությամբ թարգմանվում է ավելորդ հեղուկ կամ այտուց: Թոմաս Հեյնեի և նրա կոլեգաների՝ մանկական սրտաբանների, կարծիքով նկարում պատկերված երեխան ունի սրտի բնածին արատ, ամենայն հավանականությամբ միջփորոքային միջնապատի մեծ դեֆեկտ Էյզենմենջերի համախտանիշի զարգացումով, բարդացած կանգային սրտային անբավարարությամբ: Այս եզրահանգման հիմքում ընկած է երեխայի տարիքը, հիվանդության արտաքին նշանների մանրամասն վերլուծությունը:

Կտավի կարևոր և հետաքրքիր դրվագներից է նաև, թե ինչպես է Սուրբ Ղուկաը բռնել երեխայի ձեռքը: Արդյո՞ք նա շոշափում է երեխայի անոթազարկը (պուլս): Արդյո՞ք ԼանՖրանկոն գիտեր սրտային անբավարարության և թույլ անոթազարկի ֆիզիոլոգիական կապի մասին: Հավանական է՝ ոչ: Լանֆրանկոյի արվեստի մասնագետները (E. Schleier) գտնում են, որ նա հետևել է դարեր շարունակ ընդունված նկարչական ավանդույթին, պատկերել բժիշկներին անոթազարկը շոշափելիս: Անոթազարկի շոշափումը և նկարագրությունը հազարամյակներ շարունակ եղել է և մինչ այժմ էլ մնում է հիվանդի զննման կարևորագույն կոմպոնենտներից (հայտնի հույն փիլիսոփա և բժիշկ Գալենը միայն  այդ թեմայով 16 գիրք է գրել):                                                           

17-րդ դարի Իտալիան բժշկական հայտնագործությունների եռացող կաթսա էր, և Ջիովաննի Լանֆրանկոն, լինելով կրթված մարդ, ապրելով ու ստեղծագործելով Պարմայում, Հռոմում և Նեապոլում, չէր կարող անտարբեր լինել այդ հայտնագործությունների հանդեպ: Օրինակ, 1513թ-ին Լեոնարդո Դա Վինչին առաջին անգամ սրտի կտրվածքի վրա ցուցադրեց նախասրտերի միջնապատի դեֆեկտը, 1559թ-ին Ռեալդո Կոլոմբոն հայտնաբերեց թոքային շրջանառությունը և ներկայացրեց սրտի սիստոլան (կծկման փուլը), Ֆաբրիցիուսը 1619թ-ին հայտնաբերեց երակների կափույրները, Սանտորիուսը Պադուայից 1614թ-ին ստեղծեց առաջին գործիքը անոթազարկը ճիշտ չափելու համար: Ի դեպ, Վիլիամ Հարվեյը մինչև 1628թ-ին իր հեղափոխական “Սրտի և արյան շարժման մասին” գրքի հրատարակումը, ապրել և սովորել է Իտալիայում: Այս հայտնագործությունների շարքը կարելի է թվարկել շատ երկար, բայց վերադառնանք մեր օրերը:

 Եթե առիթ ունենաք լինելու Հռոմում, ժամանակ գտեք այցելելու Անտիկ արվեստի ազգային թանգարան՝ Պալացիո Բարբերինի, տեսնելու այս յուրատեսակ կտավը: Արվեստի գործ, որտեղ հարյուրավոր տարիներ առաջ տաղանդավոր նկարիչը արտացոլել է հիվանդություն (հավանաբար առաջին անգամ), որը նկարագրվել է միայն 19-րդ դարում Էյզենմենջերի, Ռոջերի և Դալռիմպլի կողմից: