Էժան ստենտներով հնարավոր են միայն պարզունակ գործողություններ

«Էրեբունի» բժշկական կենտրոնի անգեոգրաֆիկ ծառայության ղեկավար և «Նորք-Մարաշ» բժշկական կենտրոնում ինտերվենցիոն սրտաբան Մերուժան Սաղաթելյանի հետ մեր հարցազրույցն ի թիվս այլ հարցերի, վեր է հանում նաև ինտերվենցիոն սրտաբանության ոլորտում առկա խնդիրները, որոնք սրվել են հատկապես ստենտավորման ծառայության գնի նվազեցման հետևանքով:

-Ըստ ձեզ, Հայաստանում ապահովվա՞ծ են բավարար պայմաններ որակյալ բժշկության համար, ի՞նչ է դրա համար անհրաժեշտ, և որքանո՞վ է դա իրատեսական մեր երկրի համար: Հատկապես ո՞ր ուղղությամբ աշխատանք կա անելու:

- Եթե նկատի ունենամ իմ մասնագիտության հետ կապված անհետաձգելի օգնությունները, ինտերվենցիոն սրտաբանության ոլորտը, կարող եմ ասել, որ որակյալ օգնություն ցուցաբերելու համար բավարար պայմաններ ապահովված են: Սակայն, որոշակի բարդության գործողությունների համար ցանկալի է գործիքավորման մի մակարդակ, որը դեռևս Հայաստանում չկա: Ցավոք, բավական թանկարժեք գործիքներ ու սարքավորումներ են, որոնք ունենալու համար պետք է կատարել ներդրում: Պետական կլինիկաների պարագայում դրա համար անհրաժեշտ գումարները, ըստ երևույթին, չկան: Մասնավոր բժշկական կենտրոնների դեպքում էլ զուտ սեփականատիրոջ հայեցողությանն է մնում նման ներդրումներ կատարելը, որովհետև այդ սարքավորումների օգտագործումը նշանակում է հավելյալ գործողությունների համար հավելյալ գումարների վճարում, որը մեր երկրում դեռևս, ցավոք, հիվանդի ուսերին է: 
Ինչ վերաբերում է ոչ անհետաձգելի գործողություններին և հիվանդների այն կատեգորիաներին, որոնք սոցիալապես անապահով չեն համարվում և որևէ արտոնությունից չեն օգտվում, այսինքն` հիվանդների մոտ 70 տոկոսին, ցանկացած հավելյալ գործողության, սարքավորման օգտագործման համար վճարման բեռը մնում է հիվանդի ուսերին: Այդ պատճառով դեռևս շատ մեծ դժվարություններ կան որոշակի մակարդակից բարձր բժշկությունը զարգացնելու համար:
Որպեսզի ավելի հասկանալի լինի, ասեմ, որ իմ մասնագիտությունն այժմ, փոքր թե մեծ ծավալով, ներկայացված է հանրապետության մոտ 7 կլինիկաներում: Իմ մասնագիտության գծով հիմնական կամ բազալ սարքավորումը` անգեոգրաֆը, որով կատարվում են ներանոթային վիրահատական միջամտություններ, այդ կլինիկաներում կա: Սակայն ներկայիս իրավիճակն այնպիսին է, որ ոչ բոլոր գործողություններն է հնարավոր անել միայն անգեոգրաֆի միջոցով, այսինքն` այն սարքավորման, որով մենք անոթները նկարում, տեսնում ենք, ստենտավորման գործողություն ենք կատարում և այլն: Տվյալ մասնագիտությունն աշխարհում արդեն 20 տարուց ավելի է՝ շատ մեծ տեմպերով է զարգանում, և այսօրվա դրությամբ որոշակի մակարդակից այն կողմ գործողություններ կատարելու համար անհրաժեշտ են նաև հավելյալ սարքավորումներ: Նկատի ունեմ, օրինակ, ներանոթային ուլտրաձայնային սարքավորումը, ներանոթային օպտիկ տոմոգրաֆիայի սարքավորումը, ներանոթային, զարկերակի մեջ ճնշումների տարբերությունը որոշող սարքավորումը: Եթե հիվանդների համար այդ սարքավորումներով գործողություն է արվում, բժշկական ծառայության արժեքը թանկանում է 1000-1200 եվրոյի չափով, մինչդեռ ստենտավորման գործողություններն առանց դրա էլ էժան չեն: Ստենտավորման համար այժմ սահմանված գների մեջ նման գործողությունները ներառել հնարավոր չէ, այդ գների մեջ հնարավոր է ներառել միայն բազալ գործողությունները: Խնդիրը միայն այդ սարքավորումների ձեռքբերման համար անհրաժեշտ գումարներ հայթայթելը չէ, որը, թերևս, լուծելի խնդիր է, ուղղակի, դրանք ունենալուց հետո, այդ սարքավորումներով իրականացված ծառայությունների վճարը մնալու է հիվանդների վրա, քանի դեռ գործում է առողջապահության այն համակարգը, որը կա, և պետությունն այն չափով չի ֆինանսավորում, որպեսզի հիվանդները կարողանան օգտվել նաև այդ սարքավորումներից:

- Պետպատվերի շրջանակներում կատարվող վճարումները չե՞ն նպաստում բուժման որակի բարձրացմանը կամ ժամանակակից բուժում ապահովելուն:

- Մեր ոլորտում այդ վճարումներն ուղղակի հնարավորություն են տալիս որոշակի կատեգորիայի ստանալ որակյալ բուժօգնություն, եթե խոսքը վերաբերում է կյանք փրկելու առումով անհետաձգելի բուժօգնությանը: Սակայն, լայնածավալ, մեծ գործողության համար այդ գումարները, իհարկե, բավարար չեն: Շատ դեպքերում ստիպված ենք լինում պետպատվերից օգտվող հիվանդներին կամ հիվանդատերերին ասել, որ որոշակի այս գործողության համար դուք պետք է բժշկական կենտրոնի դրամարկղում կատարեք հավելավճար: Չեմ կարող ասել նաև, թե պետպատվերի շրջանակներում կատարվող վճարումները նպաստում են ոլորտի զարգացմանը, որովհետև այդ գումարները միշտ եղել են նվազագույնը: Այդ վճարումների շնորհիվ ապահովվում է պետական ծառայողների, զինծառայողների, ուսուցիչների, սոցիալապես անապահով խավերի մարդկանց, սոցշահառուների ժամանակակից բուժումը:

- Սրտի վիրաբուժությանը և ստենտավորմանն առնչվող պետության վերջին որոշումները, մասնավորապես` ստենտավորման արժեքի գրեթե կրկնակի նվազեցումը, նպաստելո՞ւ են բնագավառի զարգացմանն ու բուժման որակի բարելավմանը, թե՞ ճիշտ հակառակ արդյունքն են տալու:

- Ինչ վերաբերում է պարզ, պարզունակ գործողություններին, այսինքն` այն հիվանդների ստենտավորմանը, որոնք բարդ գործողությունների կարիք չունեն (այսինքն` կա անոթի շատ ուղիղ հատված, շատ կարճ նեղացում, որը, ասենք, 20 րոպեանոց գործողությամբ պետք է ստենտավորվի` երկարատև հեռանկարում լավ արդյունքով), ապա ստենտավորման գների նվազեցման որոշումը նպաստելու է, որ ավելի մեծ քանակի հիվանդներ օգտվեն այդ ծառայությունից: Ստենտավորման համար նվազեցված գումարը պարզ գործողությունների համար բավարար է: Սակայն, բարդ գործողությունների համար, որոնք պահանջում են շատ մեծ նյութածախս և շատ լուրջ մասնագիտական պատրաստվածություն, ստենտավորման գների նվազեցման որոշումը դառնում է արգելք, հիվանդանոցի ադմինիստրացիան արդեն տեսնում է, որ այդ գործողությունն ինքը չի կարող իրեն թույլ տալ այդ գումարներով: Հասկանալի է, որ այս առումով չի նպաստում, խնդիր է առաջանում:
Ընդհանրապես, որտեղ էլ նայեք ստենտավորման արժեքը, այդ գործողությունը շատ թանկ է, և թանկ է ոչ թե չարդարացված ձևով, այլ որպեսզի հնարավոր լինի բոլոր գործողությունները` թե՛ պարզերը, թե՛ բարդերը, կատարել նույն գնով: Ստենտավորման կարիք ունեցողների նվազագույնը 40 տոկոսը կարիք ունի պարզից ավելի, այդ թվում նաև բարդ գործողությունների կարիք: Այսինքն` պետք է լինի մի այնպիսի միջինացված գին, որը պարզ գործողությունների համար չծախսված, խնայված գումարների շնորհիվ հնարավորություն կտա իրականացնել բարդ գործողություններ, ինչպես նաև կատարել ներդրումներ` նոր սարքավորումներ ձեռք բերելու համար: Այսօր, երբ ստենտավորման նվազեցված գինը հաստատվել է, տվյալ գործողությունն էժանացվել է այն մակարդակի, որ պարզունակ գործողություններից ավելի բան հնարավոր չլինի անել:
Երկրորդ. պետության կողմից չի իրականացվում բավարար վերահսկողություն ու վերլուծություն, որպեսզի հասկացվի, թե այդ գործողությունների համար իրական անհրաժեշտությամբ պայմանավորվածը, ի վերջո, ո՞ր գինն է, որը թույլ է տալիս անել անհրաժեշտ բոլոր տեսակի պրոցեդուրաները և կատարել ներդրումներ, առանց խնդիրներ ունենալու: Այսինքն` շատ մակերեսային է հարցին նայվել և մի քայլով որոշվել է ինչ-որ մի գումար` ստենտավորման ծառայության արժեք, որն անհասկանալի է, թե որտեղից ծագեց, ինչպես ձևավորվեց:

- Դուք, որպես մասնագետ, ձեզ պաշտպանվա՞ծ եք զգում, ե՞րբ և ինչո՞ւ է բժիշկն անպաշտպան:

- Որպես մասնագետ առաջնահերթ փորձում եմ պարտադիր կերպով պահպանել իմ մասնագիտության գծով ժամանակակից բժշկության մեջ ընդունված եվրոպական այն ուղեցույցները, որոնցով պետք է աշխատել, այսինքն` որ հիվանդին է ցուցված գործողություն, որ դեպքում, թեև հիվանդություն կա, բայց ցուցված չէ գործողություն և պետք չի անել գործողություն, որ դեպքերում ինչ ծավալի գործողություն է պետք անել, ինչպես է պետք անել այդ գործողությունը… Բարեբախտաբար, իմ մասնագիտությունը բավական զարգացած է և՛ տեխնիկական առումով, և՛ ցուցումների ու հակացուցումների առումով, որոնց հետևելը դժվար չէ: Ցավոք, այս ոլորտը մեր երկրում վերահսկողությունից դուրս է, այսինքն` գործողությունները` ինչ անել և ինչպես անել, ամբողջովին բժշկի հայեցողության տակ են, ամերիկյան կամ եվրոպական ուղեցույցները պաշտոնապես հաստատված չեն: Ես կարող եմ պաշտպանված համարել ինձ այնքանով, որ իմ մասնագիտական ցանկացած գործողություն հետևում է այսօրվա դրությամբ աշխարհում ընդունված կանոններին, ուղեցույցներին:
Շատ դեպքերում մեր գործողությունը ներկայացվում է որպես պարզ և չարդարացված կերպով թանկ գործողություն, բայց հիմնականում եթե գնահատենք հիվանդության բարդությունը, և գործողությունները կատարվեն այն նպատակով, որ երկարատև հեռանկարում լավ արդյունք ունենանք, գործողությունն այնքան էլ պարզ չէ: Ընդ որում, մենք գործ ունենք հիվանդների այն կատեգորիայի հետ, որոնց մահացությունը ամբողջ աշխարհում մահվան պատճառների մեջ, ցավոք, դեռևս առաջին տեղում է: Այսինքն` մենք կարող է գնանք շատ մեծ, բարդ գործողության, հիվանդը կամ պետությունը դրա համար վճարի շատ մեծ գումար, բայց այդ հիվանդն ընդունված ռիսկերի տոկոսների մեջ կարող է ունենալ բարդություն ու մահանալ, և դա ներկայացվի որպես անորակ կամ անտեղի կատարված գործողություն:

- Բժիշկների վարձատրությունը Հայաստանում բավարա՞ր է արժանավայել կյանք վարելու համար:

- Ընդհանուր առմամբ, բավարար չէ: Ոչ բոլոր մասնագետները կարող են պահանջարկ ունենալ մասնավոր բժշկական կենտրոններում աշխատելու համար և ունենալ պայմանագրային գործարքային վարձատրություն, որը կարող են համարել բավարար: Այսօր մանավանդ պետական համակարգում աշխատող բժիշկներն այնքան ծիծաղելի վարձատրություն են ստանում, որ ընդհանրապես ավելորդ է քննարկելը` դա իրենց բավարա՞ր է, թե բավարար չէ: Նույնիսկ նվազագույն սննդի ծախսերը հոգալու համար այդ գումարները բավարար չեն: Դրա համար բնական է, որ այդ բժիշկները պետք է փորձեն աշխատել ժամերի առումով ավելի երկար, նույնիսկ իրենց հանգստի հաշվին, ռիսկի ենթարկելով բուժման որակը, ու դրա համար պատասխանատվությունը վերցնելով իրենց վրա: Այսօր, նայած թե ինչ մասնագիտության մասին է խոսքը, վարձատրությունը բավարար չէ նաև մասնավոր շատ բուժհաստատություններում: Այդ իսկ պատճառով կա բժիշկների շատ մեծ արտահոսք դեպի արտերկիր, մեր երկիրն ունենում է այդ որակյալ մասնագետների, օրինակ, վերակենդանացնողների, անզգայացնողների, առաջին բուժօգնության ոլորտի աշխատողների կորուստ: Այսօրվա դրությամբ նրանց պահանջարկը նաև մեր երկրում է շատ և արագ տեմպերով աճում է:

- Եթե արտերկրի որևէ կլինիկայից ձեզ աշխատանքի առաջարկ անեն, կլքե՞ք հայրենիքը:

- Շատ բարդ հարց եք տալիս: Ճիշտն ասած, ես շատ մեծ հնարավորություններ եմ ունեցել արտերկրում աշխատելու: Եթե որոշեի, որ պետք արտերկրի հիվանդանոցներում աշխատեմ, այդ նպատակը դնեի իմ առաջ, ես կհասնեի այդ նպատակին: Չի բացառվում, որ հիմա էլ լինեն այդպիսի առաջարկներ, մանավանդ որ կան միջազգային որոշ ասոցիացիաներ, որոնց անդամ եմ, բացի այդ, շատ կոնֆերանսների կազմակերպչական կոմիտեների մեջ եմ ու ճանաչում ունեմ: Առայժմ ես ինձ տեսնում եմ որպես այս երկրում աշխատող մասնագետ: Իսկապես շատ դժվար հարց եք տալիս, որովհետև դրան իմ պատասխանը վերաբերում է ոչ միայն անձամբ ինձ, այլ նաև երեխաներիս, որոնց համար տեսանելի ապագայում զարգացման հեռանկար պետք է տեսնեմ, ինչը շատ մեծ հարցի տակ է դնում ձեր այդ հարցին իմ պատասխանը: Դրա համար այս պահին ես միանշանակ չեմ կարող պատասխանել, համենայն դեպս, առայժմ արտագաղթելու, արտերկրի որևէ կլինիկայում աշխատելու նպատակ, ծրագիր չունեմ, կարող է ժամանակավոր ինչ-որ ծրագրով գնամ:

- Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այն բժիշկներին, որոնք լքում են հայրենիքը:

- Այն բժիշկները, որոնք հայրենիքը լքում ու գնում, արտերկրում էլ զբաղվում են բժշկությամբ, շատ լավ մասնագետներ են, և ցանկացած շատ լավ մասնագետ իրավունք ունի իր աշխատանքի համար պահանջել պատշաճ վարձատրություն: Քանի որ նա տարբերակներ չի տեսնում այդ վարձատրությունն իր երկրում ստանալու համար, գտնում է տարբերակներ արտերկիր գնալու, թեկուզ կարգավիճակով ավելի ցածր որակավորման մեջ աշխատելով, սակայն ստանալով ավելի մեծ վարձատրություն, քան այստեղ: Դրա համար ես չեմ կարող բացասաբար վերաբերվել այդ բժիշկներին, մանավանդ, որ նրանցից շատերն ինձ շատ մտերիմ մարդիկ են, անձամբ նրանց ճանաչում եմ, գիտեմ նրանց մարդկային ու մասնագիտական արժանիքները, հատկանիշները: Շատ կուզեի, որ նրանց գիտելիքները, հմտությունները մեր երկրի, ժողովրդի համար օգտագործվեին, բայց այդ մարդիկ այստեղ պատշաճ չեն վարձատրվել, բացի այդ, իրենց ընտանիքների զարգացման հեռանկար չեն տեսել այստեղ: Որևիցե մեկը չի կարող մեղադրել նրանց և արգելել մեկնել: